Hirohito. Bloemen van het kwaad. Droog - online periodiek voor droge feiten

DROOG

HOME

UITGEVERIJ

UTRECHT

versie: 19 januari 2017 - beginpagina Droog

Hirohito.

De Japanse keizer Hirohito schreef waka - gedichten in een bepaalde Japanse versvorm. Hij zou er zelfs tienduizend hebben gemaakt, waarvan negenhonderd bewaard zijn gebleven. Dat zijn er beduidend minder dan het aantal poëmen van de hand van zijn grootvader keizer Meiji (1852-1962). Die zou er zelfs honderdduizend gemaakt hebben, oftewel, gedurende vijftig jaar zo'n vijfeneenhalf per dag.


Keizer Meiji, de productiefste dichter uit de geschiedenis der mensheid? Library of Congress, Washington, D.C. (Digital File Number: cph 3b48623)	Keizer Hirohito Asian Times

Van die duizenden poëmen heeft Paul Damen acht gedichten van Hirohito en één van Meiji opgenomen in zijn boek Bloemen van het kwaad. Hij toont daarbij steeds het originele gedicht, met daarnaast of eronder de Nederlandse vertaling.

naar boven

Vertalen zonder een taal te kennen

Wat heel knap is, want Damen kent geen Japans. Dat heeft hij in VPRO's Boeken (24 april 2016) toegegeven. In een interview op Vice.com (3 maart 2016):

"Sommige hoofdstukken, zoals de Arabische afdeling en het Verre Oosten, waren moeilijker, maar op basis van context kwam ik een heel eind. De gedichten van Hirohito zijn een goed voorbeeld. Door bepaalde kernwoorden kon ik de context achterhalen. Als er 'berg', 'sneeuw', 'groene boom' en 'verre uitzichten' staat, weet je wel ongeveer waar het over gaat. Daarna kijk je karakter voor karakter – want mijn Japans is niet optimaal – wat een mogelijke vertaling zou kunnen zijn, op basis van die context, en zo kom je uiteindelijk tot een vertaling. Die heb ik laten nakijken door twee of drie mensen die Japans echt begrijpen."

Vraag: "Was het niet gewoon makkelijker om er meteen vertalers bij te halen?"

Damen: "Nee, dat vond ik toch een beetje een slappe vertoning, want ik wilde alles zelf gedaan hebben. Vertalers maken er vaak ook een potje van: een heleboel vertalingen, zoals die uit het Chinees van Mao, daar klopt geen kut van. Dus ik wilde liever alles zelf vertalen, en het dan achteraf laten nakijken."

Nu is 'karakter voor karakter' complete kolder – wat een Japans 'karakter' (eigenlijk: '‘ideogram') betekent is zeer afhankelijk van de samenhang. Wie een Japanse tekst 'karakter voor karakter' bekijkt komt niet verder dan een opeenhoping onsamenhangende klanken of woorden.

Hoe hij toch die 'context wist te achterhalen, daar liet hij zich eerst eind april 2016 over uit, in VPRO's Boeken:

"Ik heb gesmokkeld, ik had meestal wel een gedicht waarvan ik het Engels kende, zodat ik wist waar het over ging."

Wacht even - eerst was het: "Ik wilde liever alles zelf vertalen". Later zegt hij tóch Engelse vertalingen heeft gebruikt. Maar van wie die vertalingen waren, daar laat hij zich niet over uit. En dat hij niet alleen Engelse vertalingen gebruikt heeft, maar ook bestaande Nederlandse vertalingen, daar spreekt hij met geen woord over.

Hoe hij dat gedaan heeft, is te zien op deze speciale brede Hirohito-pagina, waar de diverse versies van eenenhetzelfde gedicht naast elkaar vertoond worden.

Ons vertelde hij op 28 november 2016:

"Alles is, in samenwerking met o.a. door [uitgeverij] Koppernik ingehuurde vertalers en historici, nagekeken."

Natuurlijk hebben we deze uitspraak aan de verantwoordelijke uitgeverij voorgelegd. Op de vraag wat klopte van deze uitspraak riposteerde Koppernik-uitgever Chris de Jong:

"De antwoorden op de door u gestelde vragen zult u elders moeten zoeken."

Chris de Jong, e-mail aan Bart FM Droog, 02-01-2017; 15.49 uur.

naar boven

De deskundigen

Omdat we het advies van de Koppernikuitgever ter harte namen, zochten we elders naar antwoorden. We vroegen Fred Fels, Japankenner en beheerder van de uitstekende Japansite www.uchiyama.nl en Maria van den Broek, afgestudeerd in de Japanse taal en letterkunde en al ruim vijfentwinitig jaar werkzaam als professioneel vertaler Japans-Nederlands (zie: www.tonbo.nl), of dat überhaupt kan, zonder gedegen kennis van het Japans gedichten uit die taal vertalen.

Fels: "Het eerste gedichtje van Hirohito telt slechts zes kanji-karakters (uit China afkomstige karakters); de andere ruim twintig tekens zijn hiragana. Als je het Japans niet beheerst kom je er niet mee om de zes karakters te 'vertalen', want de andere hiragana karakters kun je niet opzoeken en vormen juist een groot probleem."

Van den Broek: "Dergelijke gedichten kun je zonder enige kennis van de Japanse (schrijf)taal, naar mijn mening, niet vertalen."

naar boven

Achteraf nakijken

Dat achteraf nakijken, hoe zit dat dan? Achterin zijn boek dankt hij de in Japan wonende Vlaamse dichter en wetenschapper Jan Lauwereyns voor diens hulp bij de vertalingen. We klopten daarom, daartoe aangemoedigd door de Koppernik-uitgever, aan bij Lauwereyns in Fukuoka, en vroegen hem waaruit zijn hulp bestaan heeft:

"Ik kreeg de originelen met kant-en-klare vertalingen erbij, die vrij goed waren. Wel heb ik enkele verbeteringen gesuggereerd, die werden meegenomen."

Jan Lauwereyns, e-mail aan Bart FM Droog, 09-01-2017, 14.31 uur.

Jan Lauwereyns wist niet dat Damen geen woord Japans spreekt of leest. Had hij dat wel geweten, dat had hij zich natuurlijk afgevraagd hoe het in godsnaam mogelijk was dat Damen met 'vrij goede' vertalingen op de proppen kwam.

Aangezien Damen verder niemand bedankt heeft voor de hulp bij de vertalingen, mogen we ervan uitgaan dat Jan Lauwereyns de enige is die 'geholpen' heeft bij deze vertalingen. Voor de helderheid: Lauwereyns handelde te goeder trouw. Hem treft geen enkele blaam.

naar boven

'Witwassen' van plagiaat

Maar die 'hulp' bestond niet zo zeer uit het nakijken van Damens vertalingen. Door 'zijn' vertalingen aan Jan Lauwereyns voor te leggen, verkreeg hij een stempel van goedkeuring, en dat kon hij weer aan zijn uitgevers laten zien. Op deze wijze wist Damen zijn geroofde vertalingen 'wit te wassen'.

Hetzelfde procédé paste hij toe bij vertalingen uit andere talen; tenminste twee mensen die ook achterin Damens boek voor hun hulp bedankt worden hebben niets wezenlijks aan die vertalingen bijgedragen, zo berichtten ze ons.

naar boven

Was Hirohito een dictator?

Onder historici is het nog steeds geen uitgemaakte zaak of Hirohito al dan niet een marionet was van Japanse politici en hoge militairen. Wat wel duidelijk is, dat de enige Hirohito-studie die door Damen genoemd wordt, David Bergamini's Japan's Imperial Conspiracy, een zeer omstreden werk is, omdat de biograaf vele passages - over wat Hirohito gedacht zou hebben, bijvoorbeeld - simpelweg verzonnen heeft.

Herbert P Bix, een andere historicius die hamerde op Hirohito's schuld in de biografie Hirohito and the Making of Modern Japan, deed exact hetzelde. Ook zijn boek is zeer omstreden.

En wat zegt Damen over deze Historikerstreit? Damen: "De kernvraag is: wat kon hij als keizer? Zijn verdedigers zeggen: weinig. Hij zou persoonlijk tegen de oorlog gekant zijn geweest maar niet bij machte die te stoppen. Dat overwicht op zijn militaire top bereikte hij pas in 1945 na de kernbommen op Hiroshima en Nagasaki. Wat kon de keizer? Zijn critici zeggen: alles. Hij zag al vanaf de jaren dertig de wereldoorlog aankomen, maar deed niks."

Vervolgens gaat hij maar door over de verantwoordelijkheid die Hirohito gehad zou hebben voor alle Japanse oorlogsmisdaden, en hangt aan de hand van negen korte gedichten hele theorieën op over 's keizers gedrag en gedachten. Tsja.

naar boven

Frappant

Ook frapppant is dat noch in het Hirohitohoofdstuk in Bloemen van het kwaad noch in de andere hoofdstukken iets nieuws staat. Alles, inclusief de gedichten, is al eerder door biografen opgelepeld. Dit terwijl er de afgelopen vijftien jaar een oceaan aan nog onbekende of vergeten informatie door de wereldwijde digitale ontsluiting van de archieven toegankelijk is geworden.

Bij Hirohito valt vooral op dat Damen dit gemist heeft:

Hirohito's poem "Morning Snow"

Tokyo (AAP) - The Emperor Hirohito has written his annual poem, which is published on the front pages of Japanese newspapers. The title of the Emperor's verse, "Morning Snow," is the same as that assigned to the verse of 12,000 other Japanese who also contributed poems.

Despite the severe classic style, which demands the use of exactly 31 syllables, Hirohito gave his composition a somewhat modern twist in an apparent reference to present conditions in defeated Japan. The Emperor wrote:

"As I see the snow lying in the garden this morning I take pity on people who may be feeling cold."

No Japanese has yet been sufficiently disrespectful to direct attention to the fact that there has been no snow in Tokyo this year.

Argus, Melbourne, 26-01-1949.
http://trove.nla.gov.au/newspaper/article/22702857

naar boven

Bronnen

David Bergamini. Japan’s Imperial Conspiracy. With an introduction by William F. Webb. Heinemann, London, 1971. XXXVIII, 1239p.

In: People Staff [Redactie]. Once a god, and a bitter wartime foe, emperor Hirohito is now America's guest. People, 06-10-1975.
http://people.com/archive/once-a-god-and-a-bitter-wartime-foe-emperor-hirohito-is-now-americas-guest-vol-4-no-14/

Lydia Chagoll. Hirohito. Keizer van Japan. Een vergeten oorlogsmisdadiger? Houtekiet, Antwerpen, 1988. 75p.

Fox Butterfield. Remembering a Tokyo boy with a future. The New York Times, 02-10-1988.
http://www.nytimes.com/1988/10/02/world/remembering-a-tokyo-boy-with-a-future.html

Robert Trumbull. A leader who took Japan to war, surrender, and finally to peace. The New York Times, New York, 07-01-1989.
http://www.nytimes.com/1989/01/07/obituaries/a-leader-who-took-
japan-to-war-to-surrender-and-finally-to-peace.html?pagewanted=all

Speech of President Corazon Aquino at the burial of Emperor Hirohito. [Held in Japan, February 23, 1989]. Source: Presidential Museum and Library. Aquino, C. C. (1989). Speeches of President Corazon C. Aquino : January – July 1989. [Manila : Office of the President of the Philippines].
http://www.gov.ph/1989/02/23/speech-of-president-corazon-aquino-at-the-burial-of-emperor-hirohito/

Edward Behr. Hirohito. Behind the myth. Hamish Hamilton, London, 1989. 486p. [16]p. pl. Nederlandse vertaling: Hirohito. De keizer die moest blijven. de waarheid achter de mythe. [Vertaald uit het Engels door Rein van Essen]. A.W. Bruna Uitgevers B.V., Utrecht, 1989.

Stephen S. Large. Emperor Hirohito and Shōwa Japan. A political biography. Routledge, London, 1992. Herdruk 2003, online op Google Books:
https://books.google.nl/books?id=wnCHsNlBf_ YC&lpg=PT150&ots=ohz-YMp091&dq=on%20this%20new%20year's%20day%
20hirohito&hl=nl&pg= PT4#v=onepage&q=on%20this%20new%20year's% 20day%20hirohito&f=false

Valerie Reitman. Empress Dowager Nagako; Widow of Japan's Hirohito. Obituaries. Los Angeles Times, 17-06-2000.
"She spent her time writing 31-syllable Japanese poetry known as waka, publishing a collection in 1974, and doing traditional Japanese paintings of landscapes and still lifes, signing her artwork Toen, or Peach Garden."
http://articles.latimes.com/2000/jun/17/local/me-41849

Herbert P. Bix. Hirohito and the Making of Modern Japan. Harper Collins, New York, 2000. XI, 800p., [16]p. pl.

Ian Buruma. The Emperor's Secrets. The New York Review of Books. 29-03-2001.
http://www.nybooks.com/articles/2001/03/29/the-emperors-secrets/

Jane Reichhold. His Imperial Majesty Emperor Akihito and Her Imperial Majesty Empress Michiko of Japan. AHA Books, 2001.
http://www.ahapoetry.com/PP901..htm

NN. [beschrijving van een lezing door] George Akita [emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Hawaii]. Herbert Bix and his Hirohito: On the Use and Misuse of Sources. Asiatic Society of Japan. 03-11-2003.
http://www.asjapan.org/web.php/lectures/2003/10

Mari Yamaguchi. The Associated Press. Report: Hirohito's War Shrine Concern. The Washington Post, 04-08-2007.
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/08/04/AR2007080400536.html

Editors of EB. Meiji. Emperor of Japan. Encyclopaedia Britannica [EB], 14-07-2008.
https://www.britannica.com/biography/Meiji

Erwin Jans. Hirohito. De pijnboom en de sneeuw. Diclit, DWB, 2008/1.
http://www.dwb.be/uitgave/2008/1/diclit-van-nero-tot-mao

NN. August 1945: Japan's Hirohito conceded, he did not surrender. Asian Times, 04-08-2011
http://www.atimes.com/article/august-1945-japans-hirohito-conceded-he-did-not-surrender/

Chelsea Robinson. Presentations of Emperor Hirohito in Japanese War-Related Museums. Willamette University, ASIANetwork Exchange, 2011 (Vol. XVIII, No. 2). Blz. 134-167.
http://www.asianetworkexchange.org/articles/
10.16995/ane.192/galley/273/download/

JREF. Emeror Hirohito. Japan Reference. 27-10-2011.
http://www.jref.com/articles/emperor-hirohito.23/

Judith Stalpers. Keizer Hirohito (1901-1989). Historisch Nieuwsblad, 2013/4.
https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/31055/keizer-hirohito-1901-1989.html

Mari Yamaguchi and Ken Moritsugu. The Associated Press. official history of Japan Emperor Hirohito dodges controversies. Stripes.com, 10-09-2014.
https://www.stripes.com/news/pacific/official-history-of-japan-emperor-hirohito-dodges-controversies-1.302359

Francis Pyke. Five Myths About Emperor Hirohito. History News Network.org, 26-07-2015.
http://historynewsnetwork.org/article/159910

Paul Damen. Bloemen van het kwaad. Gedichten van dictators. Samenstelling en vertaling Paul Damen. Koppernik, [Amsterdam], [2016], 517 p. 2de druk [1e druk 2016].

Over de Japanse taal en het schrift:

Fred Fels. De Japanse taal. Inleiding tot het schrift. Uchiyama's Japan. 2017.
http://www.uchiyama.nl/ngtaalnav.htm

Met dank aan Maria van den Broek, Fred Fels en Stefaan Goossens.

naar boven

DROOG- tijdschrift voor diepgravende onderzoeks-journalistiek. Droog, onafhankelijk en ter zake. Over zaken uit heden en verleden die er toe doen of deden. Zaken die meer aandacht vragen dan in een artikel van een of twee papieren pagina’s gegeven kan worden.

Steun ons op Facebook: Droog - Slow jounalism

Doneer! Hoe? Mail: droog@epibreren.com

| naar boven