versie: 02 januari 2017 - beginpagina Droog


Bloemen van het kwaad


Sultan Süleyman

De Sultan als cardioloog

Halil Inalcik | Talât Sait Halman

Vertaalplagiator | Paul Damen

My patient, patiënt

Door Jaap van den Born, 2017

---

De Sultan als cardioloog



Sultan Süleyman (1494-1566) schreef een ontroerend gedicht voor zijn geliefde en Paul Damen heeft dat in Bloemen van het kwaad eigenhandig vertaald.
Uit het Turks.
Zegt hij zelf.
Hij was de eerste niet; ik laat hier een aantal voorbeelden zien van Engelse vertalingen, met de naam van de vertalers. En dan die van Paul Damen.
Boeiend om te zien hoe ze met verschillende oplossingen komen voor de vertaalproblemen waarvoor ze zich gesteld zien.

Typerend voor poëzievertalingen is dan ook dat, als je tien vertalers hetzelfde gedicht laat vertalen, je tien verschillende gedichten krijgt.
Maar soms niet:

[1. vertaling door Halil Inalcik]

My intimate companion, my everything, my love, my shining moon, 
My close, confident friend, my everything, O queen of beauties, my master 
My life, my support of life, the divine wine giving me eternal life, 
My springtime, source of all joys, my day, my idol, my smiling rose 
My enjoyment, my drinking partner, the source of light in my company, my bright star, the light of my night 
My bitter and sweet orange, my pomegranate, my candle of dark nights 
The green of my garden, my sweet sugar, my treasure, my love who cares nothing in this world 
My master of Egypt, my Joseph, my everything, the queen of my heart's realm 
My Stanbul, my Karaman, my land of the Roman Caesars, 
My Badahshan, my Kipcak, my Baghdad and Khorasan 
O my love of black hair with bowlike eyebrows, with languorous perfidious eyes 
If I die you are my killer, O merciless, infidel woman 
Since I am a hired eulogist at your gate my work is to praise you all the time, 
Though my heart is full of grief, my eyes in tears this Muhibbi is happy with his life. 

naar boven

[2. vertaling door Talât Sait Halman]

My very own queen, my everything,
                              my beloved, my bright moon;
My intimate companion, my one and all,
                              sovereign of all beauties, my sultan.
My life, the gift I own, my be-all,
                              my elixir of Paradise, my Eden,
My spring, my joy, my glittering day,
                              my exquisite one who smiles on and on.
My sheer delight, my revelry, my feast,
                              my torch, my sunshine, my sun in heaven;
My orange, my pomegranate,
                              the flaming candle that lights up my pavilion.
My plant, my candy, my treasure who gives
                              no sorrow but the world's purest pleasure;
Dearest, my turtledove, my all,
                              the ruler of my heart's Egyptian dominion.
My Istanbul, my Karaman, and all the
                              Anatolian lands that are mine;
My Bedakhshan and my Kipchak territories,
                              my Baghdad and my Khorasan.
My darling with that lovely hair, brows curved like a bow,
                              eyes that ravish: I am ill.
If I die, yours is the guilt. Help, I beg you,
                              my love from a different religion.
I am at your door to glorify you.
                              Singing your praises, I go on and on:
My heart is filled with sorrow, my eyes with tears.
                              I am the Lover—this joy is mine. 

naar boven

Vooruit, ook nog maar een fragment uit een Duitse vertaling:

[3. Onbekende Duitse vertaler]

Meine Liebste mit dem schwarzen Haar, den wie ein Bogen geschwungenen Augenbrauen, dem betäubenden Blick, der mich krank macht.
Wenn ich sterbe, hast Du mich getötet, O Du unbarmherzige, ungläubige Frau.
Selbst mit einem Herzen voller Kummer und Tränen in den Augen, bin ich als Liebender glücklich mit meinem Leben.

Vertaalplagiator

Ik vestig speciaal de aandacht op de volgende uitgelichte regels, omdat daarmee Paul Damen genadeloos door de mand valt als de vertaalplagiator die hij is:

O my love of black hair with bowlike eyebrows, with languorous perfidious eyes  
If I die you are my killer

My darling with that lovely hair, brows curved like a bow, eyes that ravish: I am ill
If I die, yours is the guilt

Meine Liebste mit dem schwarzen Haar, den wie ein Bogen geschwungenen Augenbrauen, dem betäubenden Blick, der mich krank macht.
Wenn ich sterbe, hast Du mich getötet

naar boven

Er is dus sprake van zwoele, verrukkende, betoverende- enzovoort- ogen na de wenkbrauwbeschrijving, die hem ziek maken en als hij dood gaat is het haar schuld.

Drie oplossingen, maar iedereen begrijpt wat de dichter bedoeld heeft en het past volkomen bij de rest van het gedicht.

Nu waren deze vertalingen wat lastig te vinden; wie googelt stuit op twee andere vertalingen die massaal tevoorschijn springen. Allebei anoniem en in krukkig Engels en het is dan ook niet verwonderlijk dat Paul Damen niet verder zocht. Eentje is te kort, dat had hij wel door, dus vertaalde hij de tweede letterlijk en klaar is kees..

Hier de twee Engelse internetvertalingen en Damens versie:

[4. NN. Engelse vertaling]

Throne of my lonely niche, my wealth, my love, my moonlight.
My most sincere friend, my confidant, my very existence, my Sultan, my one and only love.
The most beautiful among the beautiful  ...
My springtime, my merry faced love, my daytime, my sweetheart, laughing leaf  ...
My plants, my sweet, my rose, the one only who does not distress me in this room  ...
My Istanbul, my karaman, the earth of my Anatolia
My Badakhshan, my Baghdad and Khorasan
My woman of the beautiful hair, my love of the slanted brow, my love of eyes full of misery
I'll sing your praises always
I, lover of the tormented heart, Muhibbi of the eyes full of tears, I am happy

naar boven

[5. NN. Engelse vertaling]

Je kunt er ook een droge opsomming van maken:

My resident of solitude, my everything, my beloved, my shining moon
My friend, my privacy, my everything, my shah of beautifuls, my sultan
My life, my existance, my lifetime, my wine of youngness, my heaven
My spring, my joy, my day, my beloved, my laughing rose.
My delight, my wine, my tavern, my lamp, my ligt, my candle
My orange and pomegranate and sour orange, my candle of night
My plant, my sugar, my treasure, my delicate in world
My saint, my Joseph, my everything, my Khan of my heart´s Egypt.
My Istanbul, My Karaman, my land of Rum
My Bedehşan, my Kıpchak, my Bagdad, my Horosan
My long-haired, my bow like eyebrow, my eye full of discord, my patient
My blood is on your hands if I die, mercy o my non-Muslim
I am a flatterer near your door, I always praise you
Heart is full of sorrow, eye is full of tears, I am Muhibbi and I am happy

[6. Paul Damens 'vertaling']

Mijn troon in eenzaamheid, mijn al, mijn lief, mijn volle maan,
vriendin, intimiteit, mijn alles, sjah van schoonheid, en sultan.
Mijn leven, mijn bestaan, mijn reden voor de hemel, wijn der jeugd,
mijn lente, vreugde, dag en nacht, mijn lief, lachende roos.
Mijn zoet genot, mijn wijn, taveerne, lamp en licht, mijn kaars,
mijn appelsien, granaat, mijn citrus, licht in nacht.
Mijn plant, mijn schat, mijn suiker, delicaatst op aard.
Mijn heilige, profeet Jozef, mijn alles, khan van ’t Egypte van mijn hart.
Mijn Istanboel, mijn Karaman, mijn sultanaat van Rum.
Mijn Bedehşan, mijn Kipchak, Bagdad, Horosan.
Mijn krullend haar, boog als een wenkbrauw, blik vol kattenkwaad, patiënt –
het is jouw schuld als ik nu sterf, heb meelij, mijn niet-moslima.
Benoemd als vleier bij je deur, prijs ik altijd in de lucht.
Mijn hart vol smart, ben ik, vol tranen, je Muhibbi, en gelukkig.

naar boven

Die troon nam hij over van de eerste anonieme Engelse vertaling [4.NN], maar daarna stoomde hij blind verder.

Het is een exacte kopie van de vertaling: zijn omkeren van ‘wijn der jeugd’ en ‘mijn hemel’ in regel 3 en het omwisselen van ‘mijn schat’ en ‘mijn suiker’ in regel 7 is slordigheid of een lachwekkende verdoezelingspoging...
Ook het inwisselen van een granaatappel in de Engelse tekst voor een granaat getuigt niet van talenkennis, tenzij ze een explosieve vrouw was.
Waarom hij, waar de anderen allemaal Jozef gewoon Jozef noemen, hem opeens ‘profeet Jozef ‘ noemt is een raadsel.

Hij zal gegoogled hebben dat hij in de islam een profeet is, maar hier niet, er wordt verwezen naar zijn functie als onderkoning en plaatsvervanger van de farao.

Maar hilarisch wordt het als hij op de vier na laatste zin stuit, waar de anonieme, niet zo begaafde Engelse vertaler duidelijk in de problemen komt en na de wenkbrauwboog aan komt kakken met “my eye full of discord, my patient” een nergens op slaande kromme zin.

naar boven

My patient, patiënt

Het verlokkende zwoele oog is opeens tweedrachtzaaiend geworden, wat hier volstrekt niet op zijn plaats is en dan zat hij nog met iets dat hij niet begreep en waar hij dan maar ‘my patient’ van maakte. Dokter Süleyman, cardioloog.

Zelfs Paul Damen begreep dat ‘discord’ hier wel wat vreemd was en maakte er ‘blik vol kattenkwaad’ van, maar kon er ook geen soep van brouwen. Die andere vertaling hielp ook al niet, want daar had een kruk er ‘my love of eyes full of misery’ van gemaakt, net zo misplaatst.

Dus plaatste hij dat ‘patiënt’ er maar los achter, zodat het nu echt helemaal nergens meer op sloeg.

Wie nu nog echt gelooft dat Paul Damen dit gedicht helemaal zelf uit de grondtekst heeft vertaald is niet meer te helpen.

[Zie ook de Creatief met poëzie-pagina, waar de verschillende versies naast elkaar geplaatst zijn]

naar boven

---

Bronnen

Halil Inalcik, Sultan Suleyman: The Man and the Statesman,
in Gilles Veinstein (ed), Soliman le magnifique et son temps, Paris 1992, pp. 89-103.
http://coursesa.matrix.msu.edu/~fisher/hst373/readings/inalcik1.html

Talat S. Halman. Suleyman the Magnificent Poet. Dost, Istanbul1987:
http://www.raindropturkishhouse.org/kansascity/50-literature-sman-the-magnificent

Duitse versie:
http://www.balkanforum.info/f16/verbotene-liebe-13005/

NN. korte versie, o.a.:
http://www.turkishclass.com/forumTitle_55458

Engelse vertaling door ? Mihaela Băbuşanu, 12-04-2014.
(Roemeense site).
http://mihaela-babusanu-amalanci.blogspot.nl/2014/04/poezia-scrisa-chiar-de-sultan-pentru.html
Engelse vertaling door ? Chora travel Agency, Istanbul. [S.a.]
https://www.choratravel.com/famous-love-stories-of-istanbul-sultan-suleiman-and-hurrem-sultancity-of-love-part-iii

Henk Boom. Süleyman, de Grote Turk. Historisch Nieuwsblad, 7/2010.
https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/26820/suleyman-de-grote-turk.html

Paul Damen. Bloemen van het kwaad. Gedichten van dictators. Samenstelling en vertaling Paul Damen. Koppernik, [Amsterdam], [2016], 517 p. 2de druk [1e druk 2016].

naar boven