1900. Droog - online periodiek voor droge feiten

Details

1 Januari 1900. Mishandeling, Donderen (Dr)
Slachtoffer: Johannes Vrijen (17)
Status: 'opgelost'

Het had den schijnt - zegt de Provinciale Drentsche en Asser Courant - alsof Oudejaarsavond en Nieuwjaarsdag in Drente rustig waren voorbijgegaan, zonder dat manslag of zware mishandeling hadden plaats gehad. Helaas! het mocht niet zo zijn; de provincie Drente heeft haren treurigen naam op dit gebied wederom gehandhaafd. Zaterdag is de wachtmeester der Kon. maréchaussée naar Donderen vertrokken, waar vermoedelijk iemand tengevolge van een mishandeling, op Nieuwjaars-dag ondergaan, is overleden. (...)¹

Donderen. Situatie omstreeks 1900. Bron afbeelding: www.topotijdreis.nl, 1906.

De 18-jarige boerenknecht Jan A. slaat op Nieuwjaarsdag 1900 in het Noord-Drentse dorp Donderen de 17-jarige Jan Vrijen², eveneens boerenknecht, met een klomp op of tegen het hoofd. Vijf dagen later overlijdt Johannes aan een hersenvliesontsteking.

Na zijn overlijden stelt Justitie een onderzoek in.

Te Schoonoord moest de politie met de blanke sabel optreden; te Havelte, Schoonoord, Zuidwolde, Zuideropgaande, Nieuw-Amsterdam, Valthe en Oudemolen werden ruiten verbrijzeld; te Ruinerwold, Valthe en Weerdingerveen werden personen verwond; te Drogt werd een formeele veldslag geleverd (...)³

Jan A. ontkent aanvankelijk alles, maar bij de rechtszitting zegt hij dat hij was uitgedaagd door Johannes, omdat hij met een meisje was uitgegaan dat eerder verkering met Johannes gehad zou hebben. Johannes zou hem hebben aangevallen, waarop hij hem met een klomp op de wang sloeg.

De twee artsen die de lijkschouwing hebben verricht durven niet met zekerheid te verklaren dat de hersenvliesontsteking een direct gevolg is van de slag met de klomp.

Officier van justitie Mr. F. Pleijte, die Jan had aangeklaagd wegens mishandeling, de dood tengevolge hebbend, laat daarop de dood tengevolge-beschuldiging vallen, en eist drie maanden gevangenisstraf wegens mishandeling.

De verdediger, mr. A. Hilbingh ten Oever, pleitte voor algehele vrijspraak en invrijheidsstelling van zijn cliënt. De rechtbank besloot tot vrijspraak.

Hoewel de rechtbank de correlatie slag-hersenvliesontsteking-dood niet bewezen achtte, beschouw ik deze zaak toch als een levensdelict. Een gezonde 17-jarige krijgt niet zomaar een hersenvliesontsteking [BfmD].

noten en bronnen

¹ Het had den schijn... Het Nieuws van den Dag, 11-01-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010126874:mpeg21:a0138
² Johannes Vrijen. Geboren op 10 januari 1882 te Vries. Overleden op 5 januari 1900 te Yde (gemeente Vries). Zoon van Jan Vrijen en Trijntje Koops. Overlijdensakte. Drents Archief, Assen.
³ Het Nieuws van den Dag, 11-01-1900.

Rechtzaken. Mishandeling. De Tĳd, 21-02-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010407312:mpeg21:a0022
Rechtzaken. Het Nieuws van den Dag, 23-02-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010126911:mpeg21:a0075

6 Januari 1900. Kindermoord te Schijndel (NB)
Slachtoffer: naamloze baby
Status: onduidelijk.

De 18-jarige huishoudster B. P. v. G. leeft samen met haar neef Frans van Boxtel, een voddenkoopman. Kort na de geboorte verdwijnt de baby. Sporen duiden op een moord.

De verdenking valt op Van Boxtel, die alle schuld ontkent. Bij de rechtzaak, mei 1900, wordt hij beschuldigd van moord of doodslag op het pasgeboren kind en het verbergen van het lijkje. Ruim 40 getuigen werden in deze zaak gehoord. Het O. M., waargenomen door de subs. officier van justitie mr. Schaepman, eiste een gevangenisstraf van vijftien jaren. De verdediger, Mr. Rits, pleitte voor vrijspraak, wegens het ontbreken van welk bewijs dan ook.

De uitspraak van de rechtbank te 's-Hertogenbosch, gedaan op 31 mei 1900, is (nog) onbekend.

Bronnen

Kindermoord. Nieuwsblad van het Noorden. 18-01-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010894200:mpeg21:a0006
Rechtzaken. Het Nieuws van den Dag, 21-05-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010127093:mpeg21:a0226

23 Januari 1900. Moord en zelfmoord te Stiens (Fr)
Slachtoffer: Jacob Plantinga (50)
Status: opgelost.

De circa 30-jarige schoenmaker Wiltje Hoorensma is kostganger bij de 50-jarige Jacob Plantinga en diens vrouw. Het echtpaar heeft een kleine schoenmakerswinkel.

Tijdens het avoneten grijpt Hoorensma opeens een schoenmakersmes en vermoordt daarmee Plantinga. Vrouw Plantinga, die nog tussenbeide probeert te komen, loopt zware verwondingen op in haar hals en borst. Hoewel zwaar verwond weet ze naar buiten te vluchten, achternagezeten door Hoorensma.

Deze wordt door een buurman tegen gehouden. Hoorensma keert terug naar het plaats delict, waar hij zichzelf om het leven brengt.

Vrouw Plantinga, hoewel uitgeput door bloedverlies, was toch in staat 's nachts een verklaring af te leggen. Zij wist geen enkele reden voor Hoorensma's verschrikkelijke daad aan te geven dan dat hij blijkbaar waanzinnig geworden was.

De Leeuwarder Courant berichtte: "Men schrijft het aan een uiting van waanzin en zucht tot moord toe. Hoewel sommigen bij hem wel eens aanvallen van drift hadden ontdekt, stond Hoornema over het algemeen niet ongunstig bekend. Misbruik van sterken drank werd door hem nimmer gemaakt en hij leefde op vriendschappelijken voet met het echtpaar Plantinga. Kort geleden schijnt hij quaestie met hen gehad te hebben over vermindering van kostgeld, doch dit kan de reden niet zjjn. (…) Personen, die hem dagelijks spraken, beweren, dat hij gedurende den laatsten tijd vreemd was en zich dikwijls alleen terugtrok. Uit het feit, dat hij drie scherp geslepen messen gereed had liggen blijkt ook duidelijk, dat er wel met voorbedachten rade gehandeld is."

Bronnen

Moord te Stiens. Het Nieuws van den Dag, 26-01-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010126887:mpeg21:a0109
De moord te Stiens [Details over de politieinval in het huis]. Nieuwsblad van het Noorden, 28-01-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010894209:mpeg21:a0023
Het moord-dramas te Stiens [Geldinzamelingactie voor de weduwe]. Leeuwarder Courant, 23-02-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010595703:mpeg21:a0038

2/3 Februari, 1900. Moord te Appeltern (GL)
Slachtoffer: Jan van Brenkman (38)
Status: opgelost.

Godsdienstwaan | ophef | Kamervragen | bronnen

De landbouwer Scherff¹ en aanhangers van een orthodox-protestantse christelijke sekte vermoorden Scherffs knecht Jan van Brenkman², omdat in hem de duivel zou zijn gevaren. De zaak veroorzaakte destijds veel ophef, vooral omdat Scherff - wegens krankzinnigheid - nooit vervolgd werd voor z'n gruweldaad.

Veel katholieken meenden dat hij niet zozeer buiten vervolging bleef vanwege zijn wanen, maar omdat hij protestant was.

Telegraaf, 5 februari 1900: "Moord. Vrijdagnacht is de knecht van een landbouwer, wonende te Appeltern aan de Sluischestraat, vermoedelijk door zijn baas, vermoord of doodgeslagen. De reden, dat zijn baas als de bedrijver van deze misdaad wordt aangewezen, ligt in het feit, dat deze dadelijk de wijk heeft genomen en nog voortvluchtig is. Tevens weet men er nog bij te voegen, dat hij lijdende is aan godsdienstwaanzin, en in een vlaag van krankzinnigheid de misdaad bedreven heeft. Zaterdag werd door de justitie een onderzoek ter plaatse ingesteld."

Appeltern. Situatie omstreeks 1900. Het drama speelde zich af in een boerderij aan de Sluischestraat (nu: Sluisestraat). Bron afbeelding: www.topotijdreis.nl, 1906.

Arnhemsche Courant, 5 februari 1900: "Het staat vast, dat de moord in een vlaag van godsdienstwaanzin is bedreven Een vereeniging van 30 personen uit Appeltern houdt geregeld godsdienstige samenkomsten ten huize van S. onder leiding van Spiering, bijgenaamd 'den blikken dominee' — heden ook gevankelijk binnengebracht.

Ook Vrijdagavond had een dusdanige bijeenkomst plaats, waarop geconstateerd werd, dat de knecht 'den duivel in den buik' had. (...) Hetgeen toen plaats had, is in één woord afgrijselijk. Bij het lijk, dat in het alcoof lag met eene grooten bloedplas om zich, werd een feestmaal georganiseerd; een der aanwezigen — bovengenoemde S. — waschte zijn handen in den bloedplas en vertoonde ze voor de ruiten, 't geen aanleiding af tot het ontdekken van den moord.

Bij het gerechtelijk onderzoek is gebleken, dat godsdienstwaanzin te Appeltern epidemisch heerscht. M.S. heeft in de gevangenis zich zeer woest aangesteld."

Algemeen Handelsblad, 6 februari 1900: "Sedert eenigen tijd houdt een zekere categorie Protestanten van streng orthodoxe richting, wekelijks godsdienstige bijeenkomsten. Vrijdagavond had ten huize van den landbouwer Scherf teAppeltern, aan de Blauwe Sluis, een dergelijke godsdienstige bijeenkomst plaats.

Het schijnt, dat bij de aanwezigen zich de gedachte heeft gevestigd, dat de duivel in huis was en zijn zetel had gekozen in het lichaam van den knecht J. Brinkman.

Tegen één uur 's nachts gelastte de landbouwer de meid den knecht te gaan roepen, die door den duivel bezeten zou zijn. De knecht verscheen niet dadelijk, zoodat de boer, onder het aanroepen van het Opperwezen, den knecht, die zich reeds ter ruste had begeven, zelf ging halen.

Hem geen tijd gevende zich behoorlijk te kleeden, wordt hij, door S. naar het vertrek geleid, waar zoowel manlijke als vrouwelijke leden dezer godsdienstige secte bijeen waren.

De landbouwer S. wil den duivel nu bezweren, en de knecht, die van het verward geschreeuw niets begrijpt, wordt onverwachts zoodanig met een ijzeren blaaspijp op het hoofd geslagen, dat deze onmachtig ter neder stort. Nu vallen allen op hem en slaan hun slachtoffer dusdanig met stoelen en allerlei voorwerpen, dat de dood weldra intreedt. Toch gaat men met slaan en trappen door, redenen waarom het lijk, waarvan hoofd en alle ledematen gebroken zijn, totaal onherkenbaar is.

In den morgen begeeft de boer S. zich op weg om de tijding aan zijn moeder te Batenburg te gaan melden; bij zijn thuiskomst bereidt men hem een geestdriftvolle ontvangst, zelfs heeft een gastmaaltijd plaats, waarbij godsdienstige liederen worden gezongen.

Het vertrek, waar het gebeurde plaatsvond, moet alle beschrijving van een complete chaos te boven gaan, o.a. stuk geslagen stoelen met bloed bespat, liggen in de grootste wanorde dooreen, terwijl bijna alles met bloed bestreken is.

Toen het gebeurde bekend werd, heeft men den vermoedelijken. dader in hechtenis genomen en naar Tiel overgebracht en zijn reeds meerdere medeplichtigen daarheen gevoerd.

Zondagavond heeft men bij velen der dweepers de ruiten ingeslagen, zoodat versterking van politiemacht is aangevraagd en verkregen. De agitatie in het dorp is groot.

Volgens de 'N.R.C.' heeft de gearresteerde voorganger, Spiering, die vader van vijf kinderen is, daarvan één willen offeren."

Het nieuws van den dag, 6 februari 1900: "Als nadere bijzonderheden omtrent den Zaterdag-nacht gepleegden manslag te Maasbommel, gem. Appeltern, vernemen wij nog het volgende: De verslagene, zekere Brinkman, uit IJzendoorn, was sinds November als boerenknecht werkzaam bij den landbouwer M. Scherf, te Maasbommel— Appeltern, een oppassend en welgesteld landbouwer van nog geen 30-jarigen leeftijd; de knecht, was eenige jaren ouder. Ook op diens gedrag was niets aan te merken, en de verstandhouding tusschen den baas en den knecht liet niets te wenschen over. S. was gehuwd met eene weduwe die 4 kinderen heeft, voor wie hij een goed stiefvader was. Uit het tweede huwelijk waren geen kinderen. (...)

Men vermoedt, dat S. de misdaad in een vlaag van krankzinnigheid heeft bedreven, want in de laatste weken was hij van tijd tot tijd lijdende aan godsdienstwaanzin. Reeds drie maanden is hij daaraan lijdende; hij beweert den duivel te hebben doodgeslagen. (...) De bevolking is tamelijk opgewonden door deze verschrikkelijke gebeurtenis.

De Telegraaf, 8 februari 1900: "De landbouwer Scherf, die den moord op zijn knecht pleegde, is naar het krankzinnigengesticht te Medemblik overgebracht.".

Ophef

Leeuwarder courant, 8 februari 1900: "De officier van justitie te Tiel, mr. Mijnlieff, de inspecteur van het staatstoezicht op krankzinnigen, dr. Ruysch en dr. Bollaan, uit Tiel, hebben Maandag verschillende personen bezocht, betrokken bij den moord uit godsdienstwaanzin en bij andere ongeregeldheden, te Appeltern gepleegd. Vermoedelijk zullen eenige dezer personen naar krankzinnigengestichten worden overgebracht.

In verschillende huizen zijn de glazen ingesmeten; de bevolking verkeert in een opgewonden toestand tegen de dwepers en ook het huis van den protestantschen predikant is niet veilig. De politiemacht is versterkt. De burgemeester van Appeltern heeft Maandag laten afkondigen, dat niet meer dan drie personen samen mochten gaan. Het publiek stoorde er zich echter niet aan. Het slachtoffer van den moord is gisteren begraven".

De Telegraaf, 9 februari 1900: "Hedenmiddag passeerde aan het Centraal Station de man uit Appeltern, die in een vlaag van godsdienstwaanzin een moord heeft gepleegd. De verschijning van dezen forsch gebouwden man, in een dwangbuis, met klompen aan, die nog bespat waren met bloed, verwekte veel opschudding. Onder geleide van vier rijksveldwachters werd hij naar Medemblik getransporteerd."

In Medemblik was destijds het Rijkskrankzinnnigengesticht (voor criminele krankzinnigen) gevestigd.

Tilburgsche Courant, 15 februari 1900: "Men meldt uit Medemblik: Heden arriveerden alhier de voorganger der sekte uit Appeltern Spiering en de beide meisjes Levoir, ten einde overgebracht te worden naar het rijkskrankzinnigengesticht. Aangezien geen rijtuig zich ter plaatse bevond had een groote menigte nieuwsgierigen zich bij het station vereenigd. Na verloop van een half uur werden de patiënten in een open jachtwagen naar het gesticht gebracht."

Tilburgsche Courant, 4 maart 1900: "Bij een bezoek van Scherf uit Batenburg en diens zuster aan de vrouw van den krankzinnigen Scherf te Appeltern is gisterenmiddag daar een 'ernstig opstootje uitgebroken. De ruiten van het woonhuis van Scherf en eene tilbury werden vernield en de bezoekers door steenworpen gewond.

Nieuwsblad van het Noorden, 14 maart 1900: "De oproerige geest onder de bevolking van Appeltern is nog niet bedaard. En geen wonder, waar een gezaghebbend weekblad als de Maas- en Waalbode voortgaat met de meening ingang te doen vinden, dat de justitie haren plicht niet doet. Nu is het hoofd der christelijke school te Appeltern, de heer Roest, geen sectaris, maar volgens de Maas- en Waalbode een dweper, het mikpunt der aanvallen. Vrijdag is hij bloedig mishandeld."

Rechtszaak tegen relschoppers

Tegen vier bij of na de ongeregelheden te Appeltern opgepakte jongeren wordt één jaar gevangenisstraf geëist. Deze hoge eis leidt tot nog meer woede. Uiteindelijk worden ze veroordeeld tot drie dagen tot zes weken cel.

De Telegraaf, 10 juni 1900: "De vrouw van M. Scherf, uit Appeltern, en hare kinderen verhuizen naar de provincie Utrecht. Ze heeft hare hofstede verhuurd aan hare te Horsen wonende broeders."

1901: Scherff - kort - terug naar Appeltern

Tilburgsche Courant, 10 januari 1901: "Uit Appeltern schrijft men aan de Maas- en Waalbode, dat de moordenaar Scherff sinds eenige dagen uit het krankzinnigengesticht te Medemblik als geheel hersteld is ontslagen en weer zijn woning te Appeltern zou willen betrekken."

Scherff neemt echter zijn intrek bij zijn vrouw, die met de kinderen naar de gemeente Almkerk en Uitwijk (Noord-Brabant) verhuisd is.

Tilburgsche Courant, 10 februari 1901: "M. Scherf, uit Almkerk, - bekend door den indertijd gepleegden moord te Appeltern, en nu onlangs uit het krankzinnigengesticht te Medemblik ontslagen - bezocht deze week gedurende twee dagen zijn familie te Appeltern, Batenburg en Horssen. De bevolking geraakte er wederom door in beweging; temeer wijl in de laatste dagen opnieuw geruchten in omloop zijn van vergaderingen van secteleden. Voor de rust in Maas-en-Waal zou het wel te wenschen zijn, dat Scherf zijne bezoeken aldaar in het vervolg achterwege liet."

Kamervragen

Leeuwarder Courant, 1 mei 1901: "(...) Daarna hield de heer Travaglino zijne interpellatie omtrent den moord teAppeltern. Hy betoogde dat gebleken was dat Scherff niet krankzinnig is geweest en dus vervolgd en terecht gesteld had moeten worden. De minister van Justitie, uitvoerig de zaak uiteenzettende, constateerde dat op adviezen van deskundigen Scherff in het krankzinnigengesticht opgenomen en later als hersteld is ontslagen. Justitie noch politie hebben zich iets te verwijten. Zij zijn dadelijk krachtdadig opgetreden en hebben met macht en beleid gehandeld. De heer Travaglino hield vol dat het vertrouwen in de justitie en politie is geschokt en alleen is terug te winnen door een openbare terechtstelling. De Minister zijnerzijds achtte de vervolging van een gebleken beslist krankzinnige onmogelijk. Van de beschikking der rechtbank te Tiel was het instellen van hooger beroep ongewenscht."

1902 - nieuwe uitbraak godsdienstwaanzin?

De Sumatra Post, 27 juni 1902: "Te Batenburg is de bekende familie Scherf, waarvan een lid in 1899 den moord te Appeltern pleegde, verklaard te lijden aan godsdienstwaanzin. Een der leden is reeds overgebracht naar een gesticht. De overigen worden streng bewaakt. De justitie te Tiel, vreezende voor moeilijkheden, nam uitgebreide politie-maatregelen."

1907 - ongeluk Scherff

Provinciale Drentsche en Asser Courant, 6 april 1907: "De bekende Scherf, die indertijd zulk een groot aandeel heeft gehad in de zonderlinge en beruchte godsdienstige bijeenkomsten te Appeltern, thans te Almkerk woonachtig, was te Genderen met zijn zoon, toen het paard voor zijn kar gespannen schrikte en op hol sloeg met het ongelukkig gevolg, dat Scherf werd overreden en zoo ernstige kneuzingen kreeg, dat voor zijn leven werd gevreesd. De zoon werd stijf van schrik weggedragen naar de landbouwerswoning van J. Boll."

Scherff overleefde dit ongeval; hij stierf in 1939 te Ermelo.

Zie ook:

De moord van Appeltern. Reformatorisch Dagblad, 25-10-1980.
Een terugblik op de zaak, met nogal wat foutieve informatie.
https://www.digibron.nl/search/detail/012e9ef826b6a65f7e8fc9e5/de-moord-van-appeltern
Hendrik Jan Korterink. 'De Messias van Blauwe Sluis'. uit: Moordenaars op zwarte kousen.
http://www.misdaadjournalist.nl/rapportages/demessiasvanblauwesluis.html

Noten en bronnen

¹ Mettinus Scherff. Geboren op 7 januari 1873 te Hagestein. Overleden op 11 april 1939 te Ermelo. Zoon van Johannes Cornelis Scherff en Geertruida de Leeuw. Hij was gehuwd met Anna Gerdina van Soelen (1862-1918), Aria de Ruiter (ca. 1885-1921), en Elisabeth de Pater (ca. 1876-?). Vader van Geertruida Johanna Scherff (1902-?).
Geboorte-, huwelijks en overlijdensakten, Burgerlijke Stand Archieven.
Anna Gerdana van Soelen was eerder gehuwd met Jan Blankers.
Bevolkingsregister Almkerk. Streeekarchief Langstraat Heusden Altena.
http://salha.nl/archieven-en-collecties/voorouders/genealogie/weergave/akte/
id/776c6568-8ec5-175f-0eb7-85f12b75f7c9

² Jan van Brenkman. Dienstknecht. 38 jaar. Overleden 3 februari 1900 te Appeltern (West Maas en Waal). zoon van Wouter van Brenkman en Maria Johanna Robbemondt. Overlijdensakte, Gelders Archief, Arnhem.

Pleidooi voor hard optreden tegen godsdienstwaan. Algemeen Handelsblad,
10-02-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010162903:mpeg21:a0147
Men meldt uit Medemblik... Tilburgsche Courant, 15-02-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010186349:mpeg21:a0043
Nog geen kalmte. Tilburgsche Courant, 04-03-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010186354:mpeg21:a0061
Rellen te Appeltern. De Telegraaf, 13-03-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110555546:mpeg21:a0074
Nog niet rustig. Nieuwsblad van het Noorden, 14-03-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010894246:mpeg21:a0024
De opstootjes te Appeltern. De Telegraaf, 30-03-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110555579:mpeg21:a0019
Rechtszaken. Tegen de gebroeders Van Eldik, Visser en Van Gelder, belhamels bij de opstootjes te Appeltern, is gisteren in de terechtzitting der rechtbank te Tiel een jaar gevangenisstraf geëischt. Tilburgsche Courant, 01-04-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010186361:mpeg21:a0083
Ontstemming over hoge eis tegen relschoppers. Tilburgsche Courant, 05-04-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010186362:mpeg21:a0042
Uit Appeltern. Rechtszaak tegen relschoppers. Tilburgsche Courant, 26-04-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010186368:mpeg21:a0053
Uit Appeltern. Verslag zitting tegen relschoppers. Tilburgsche Courant, 29-04-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010186369:mpeg21:a0075
Uit Tiel wordt gemeld: De kerkeraad der Hervormde Gemeente te Appeltern heeft in zijne vergadering van verleden Vrijdag besloten er op aan te dringen bij de hoogere besturen dat de deelnemers aan het akelige festijn, na den moord op den ongelukkigen Brinkman aangericht, kerkelijk zullen worden gestraft.
De Sumatra post, 07-05-1900
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010283352:mpeg21:a0016
Mei 1900: uitspraken tegen relschoppers: 3 dagen tot 6 weken gevangenisstraf.
Appeltern. In de laatste dagen is het te Batenburg, de woonplaats van de moeder van Scherff, den moordenaar uit godsdienstwaanzin, zoo onrustig, dat samenscholingen er verboden zijn. De Tijd, 30-05-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010407372:mpeg21:a0082
Gevolgen van het drama te Appelltern. De Telegraaf, 10-06-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110556161:mpeg21:a0012

1901

Scherf ontslagen. Tilburgsche Courant, 10-01-1901.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010186442:mpeg21:a0052
M. Scherf. Tilburgsche Courant, 10-02-1901.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010186451:mpeg21:a0042
Antwoord op Kamervragen. Zaak-Appeltern. Leeuwarder Courant, 01-05-1901.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010596064:mpeg21:a0025

1902-1939

Weer godsdienstwaanzin in familie Scherff? De Sumatra Post, 27-06-1902.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010320886:mpeg21:a0058
Ongeval Scherff. Provinciale Drentsche en Asser Courant, 06-04-1907
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000105117:mpeg21:p003

23 Februari 1900. Doodslag te Wijk (bij Heusden, NB)
Slachtoffer: Abraham van Loon (72)
Status: opgelost.

Wijk, noordelijk van Heusden (NB). Situatie omstreeks 1900.
Bron afbeelding: www.topotijdreis.nl, 1905.

De bejaarde landbouwer Abraham van Loon¹ is met zijn geestelijk minder begaafde zoon, de 49-jarige Dirk², in de schuur aan het werk. Als Abraham z'n zoon opdraagt een volle zak op te tillen, weigert Dirk dat.

Tilburger Courant, 1 maart 1900: "Of toen daarover een woordenwisseling ontstond weten wij niet, doch dit is vrij waarschijnlijk, waarop de zoon zijn mes trok en zijn vader een steek in den hals toebracht, die zoo ernstig aankwam, dat hij dood ter neder stortte. De moordenaar liep de woning uit en verschool zich buiten.

Toen er personen passeerden, die over de vreeselijke zaak spraken, hetgeen hij hoorde, vluchtte hij ook van daar om op den dijk de dingen af te wachten die gebeuren zouden. Het duurde dan ook slechts zeer korten tijd, toen hij aldaar door den gemeenteveldwachter Roza werd aangehouden. De schuldige bezit zooal niet gekrenkte geestvermogens, dan toch een zeer beperkt verstand, zoodat hij vermoedelijk niet geheel toerekenbaar kan gesteld worden voor de vreeselijke daad van vadermoord.

De oude man zou eerstdaags zijne gouden bruiloft hebben gevierd."

De Tijd, 31 maart 1900: "De rechtbank te 's-Hertogenbosch heeft de doctoren Van der Hagen en Cramer, beiden aldaar, benoemd als deskundigen voor een onderzoek naar den geestestoestand van D.P. Van Loon, voorloopig aldaar in het huis van bewaring gedetineerd, als schuldig aan doodslag van zijn ruim 70-jarigen vader met wien hij te Wijk, bij Heusden, samen woonde. "

De Peel en Kempenbode, 31 maart 190: "De rechtbank alhier, heeft bepaald dat de persoon van D. P. van L... te Wijk, beschuldigd van zijn ouden vader te hebben doodgestoken voor den tijd van een jaar in het krankzinnigengesticht te Medemblik zal worden verpleegd."

Dirk van Loon overlijdt in 1904 te Vught. Dit zou erop kunnen duiden dat hij na het jaar in Medemblik in het krankzinnigengesticht 'Voorburg' - waar ruim 900 patiënten verpleegd werden - te Vught was ondergebracht.

bronnen

¹ Abraham van Loon. Geboren ca. 1828. Overleden 23 februari 1900 te Wijk en Aalburg. Zoon van Dirk van Loon en Heiltje Kub. Gehuwd met Maria den Dekker. Overlijdensregister Wijk en Aalburg, 1900. Brabants Historisch Informatie Centrum.
Naam in sommige krantenartikelen foutief vermeld als 'Abraham van Roon'.

² Dirk Peter van Loon. Geboren op 18 mei 1850 te Veen (NB). Overleden te Vught, 14 februari 1904. Zoon Abraham van Loon en Maria den Dekker. Geboorteregister Veen 1850; Overlijdensregister Wijk en Aalburg, 1900. Brabants Historisch Informatie Centrum.

Allerlei. Algemeen Handelsblad, 25-02-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010162932:mpeg21:a0027
Vadermoord. Tilburgsche Courant, 01-03-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010186353:mpeg21:a0040
Binnenland. Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant,
15-03-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSADB01:000011513:mpeg21:a0003
[Onderzoek naar geestestoestand] De Tĳd, 31-03-1900
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010407345:mpeg21:a0099
Daniëls. Krankzinningengesticht te Vught. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 18-02-1900.
https://www.ntvg.nl/artikelen/nieuws/krankzinnigengesticht-te-vught-0

17 April 1900. Mishandeling de dood tengevolge. Didam (GL)
Slachtoffer: Frans Jonker (ca. 22)
Status: opgelost.

Didam. Situatie omstreeks 1900. Bron afbeelding: www.topotijdreis.nl, 1909.

Bij een vechtpartij te Didam steekt de 23-jarige boerenarbeider Dorus van Wessel¹ klompenmaker Frans Jonker² dood.

"De twist, die een zoo noodlottigen afloop had, is om een kleinigheid ontstaan. De moordenaar en de verslagene waren met eenige anderen in een herberg geweest. De verslagene Jonker liep met den moordenaar Wessel. Daar eerstgenoemde een weinig aangeschoten was zeide zijn broeder: kom, ga mee naar huis, waarover van Wessel boos moet geworden zijn. Plotseling ontstond er een ernstige vechtpartij, waaraan ook nog anderen deelnamen, waarvan twee lichte hoofdwonden bekwamen, totdat Jonker hevig bloedend neerviel en enkele oogenblikken later den adem uitblies. Hij had een wond in den hals. De groote slagader was doorgesneden.

De dader schijnt rustig naar huis gegaan te zijn. De gemeente-politie arresteerde hem in zijne woning. Hij heeft een volledige bekentenis afgelegd. Zoowel dader als verslagene zijn ongeveer 22 jaar oud."(LC)

"Door de Arrond.-rechtbank alhier zijn 29 dezer de navolgende uitspraken in strafzaken gedaan: Th.L. v. W., boerenarbeider, te Didam, wegens mishandeling en mishandeling den dood tengevolge hebbend, tot drie jaren gev. straf."(GB, 02-06-1900)

Noten en bronnen

¹ Dorus van Wessem (of: van Wessel), voluit Theodorus Lambertus van Wessem (of: van Wessel).
² Naam ook vermeld als 'Jan Jonker'.

Moord te Didam. Leeuwarder Courant, 19-04-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010595749:mpeg21:a0011
Nog een moord. De locomotief, 18-05-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010298222:mpeg21:a0093
Rechtzaken. Doodslag. De Tijd, 24-05-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010407368:mpeg21:a0095
Rechtszaken. Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 26-05-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO01:000074879:mpeg21:a0008
Rechtzaken. De Tĳd, 31-05-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010407373:mpeg21:a0093
Rechtbank te Arnhem. De Graafschap-bode, 02-06-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011150120:mpeg21:a0040

Ca. 22 April 1900. Doodslag. Maaastricht (L)
Slachtoffer: babymeisje Mochas (0)
Status: opgelost.

Maastricht. Situatie omstreeks 1900. Bron afbeelding: www.topotijdreis.nl, 1905.

Eind april 1900 wordt in Maastricht de circa 36-jarige fabrieksarbeidster Anna Maria Mochas opgepakt. Ze heeft heimelijk een dochter gebaard in Luik. Kort na de geboorte heeft ze het een steen aan de hals gebonden en toen in de Maas geworpen. Het is haar vierde buitenechtelijke kind en het derde dat de kinderjaren niet overleefd: twee eerder geboren kinderen stierven een natuurlijke dood.

Onduidelijk is waar ze het babytje in de rivier wierp. Aangezien ze in Nederland berecht is, zal ze het waarschijnlijk in of bij Maastricht gedaan hebben.

Ze wordt veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf wegens kinderdoodslag en het wegmaken van een lijk. In hoger beroep wordt het vonnis bevestigd; wel krijgt ze aftrek voor het voorarrest.

In 1906, ze werkt dan in een aardewerkfabriek, huwt Anna met de dagloner Guillaume Overhoff. Deze erkent Anna's in 1887 geboren dochter Maria Catharina. Samen krijgen ze één zoon, Franciscus Xaveriusd (1908). Anna overlijdt in 1943 te Maastricht.

Bronnen

Akten Burgerlijke Stand, Maastricht.

Kindermoord. De Telegraaf, 23-04-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110555626:mpeg21:a0011
Kindermoord. De Telegraaf, 24-04-1900
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110555628:mpeg21:a0007
[Eis] De Telegraaf, 20-06-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110556180:mpeg21:a0027
[Vonnis] De Telegraaf, 28-06-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110556195:mpeg21:a0076
[Vonnis] Haagsche Courant, 02-07-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000126105:mpeg21:a0075
[Hooger beroep]. Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant, 20-08-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSADB01:000014903:mpeg21:a0080
[Arrest hoger beroep]. Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant, 20-09-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSADB01:000014933:mpeg21:a0008

26/27 April 1900. Mishandeling de dood tengevolge. Venlo (L)
Slachtoffer: Hubert Antoon Kaussen (1)
Status: opgelost.

Venlo omstreeks 1900. Bron afbeelding: www.topotijdreis.nl, 1905.

De dronken arbeider Jacob Kaussen¹ mishandelt zijn éénjarig zoontje Hubert² 's nachts dusdanig, dat het overlijdt.

Rechtbankverslag, Venloosche Courant, 16 juni 1900: "Elisabeth Bey huisvrouw Jacob Kauhsen deelde al huilende het volgende mee:

"Sedert 1889 ben ik getrouwd en heb 6 kinderen. Was mijn man nuchter, dan ging alles naar wensch. Op bewusten avond, dat mijn man weer dronken thuis kwam, begon hij te schelden. Ik verliet het huis, waarin de 2 jongsten achterbleven. Toen ik het jongste mee wilde nemen, verzette mijn man zich daartegen. Van 9 tot 12 uur was hij, hoewel dronken, vrij kalm. Tegen 12 uur hoorde ik spectakel, terwijl mijn man mij bij de overburen wilde komen halen. De kinderen heeft hij nooit iets gedaan."

Verschillende verdere getuigen verklaren dat Kauhsen veelal dronken thuis kwam, verder dat beklaagde dien avond dronken thuis was gekomen en dat zij de kinderen hebben hooren schreeuwen en lawaai gehoord in de kamer.

Daarna werd bekl. gehoord. Zenuwachtig en met onvaste stem geeft hij voor niets te weten, noch hoe laat hij thuisgekomen is, noch dat zijne vrouw is weggeloopen, noch dat hij den boel heeft stuk geslagen. Het ter terechtzitting aanwezige hemd heeft hij uitgetrokken, omdat het met bloed bevlekt was. Toen hij 's morgens wakker werd, lag het doode kind naakt aan zijn zijde.

Hiervan was hij zoo geschrokken dat hij niet naar het kind durfde omzien. Niettegenstaande de vele vermaningen van den President houdt beklaagde halstarrig vol de oorzaak van den dood van het kind niet te kennen. Ten slotte is hij nog zoo brutaal te laten doorschemeren, dat een hoogere hand in deze in het spel kon zijn. De President geeft hem hierop echter een geduchte terechtwijzing.

Het O. M., waargenomen door mr. Mathon, eischt wegens opzettelijke mishandeling den dood tengevolge hebbende, de hoogste straf, nl. 8 jaren. De verdediger mr. Van Afferden trachtte aan te toonen, dat het wettig bewijs hier niet geleverd is en vraagt vrijspraak, subsidiair den beklaagde te veroordeelen wegens eenvoudige mishandeling met doodelijk gevolg, tot ten hoogste 9 maanden."

Jacob Kaussen werd tot acht jaar gevangenisstraf veroordeeld. In hoger beroep wordt het eerdere vonnis bevestigd, wel krijgt hij aftrek voor de tijd in voorarrest.

Noten en bronnen

¹ Jacob Kaussen (in krantenberichten: Kauhsen), geboren ca. 1865 te Eilendorf (Pruisen). Hij was in 1889 in het huwelijk getreden met Elisabeth Beij. Ze hadden zes kinderen.

² Hubert Antoon Kaussen. Geboren op 21 januari te Venlo. Overleden op 27 april 1900. Zoon van Jacob Kaussen en Elisabeth Beij. Overlijdensakte, Regionaal Historisch Centrum Limburg.

Alleen Hubert en een in 1897 geboren kind komen anno 2017 voor in de online archieven van de Nederlandse bevolkingsregisters. Dit zou er op kunnen wijzen dat het gezin na 1900 terug naar Duitsland is verhuisd.

Eene afschuwelijke misdaad. Venloosche Courant, 28-04-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMGAVL01:000003414:mpeg21:a0006Kindermoord. Venloosche Courant, 28-04-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMGAVL01:000003414:mpeg21:a0005
De kindermoord te Venlo. De Tĳd, 28-04-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010407346:mpeg21:a0134
Nieuwe Tilburgsche Courant, 03-05-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010155325:mpeg21:a0033
Kindermoord te Venlo.Venloosche courant, 16-06-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMGAVL01:000003500:mpeg21:a0026
Uitspraak. De Telegraaf, 30-06-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110556198:mpeg21:a0046
[Kaussen overgebracht naar Den Bosch]. Venloosche Courant, 14-07-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMGAVL01:000003513:mpeg21:a0003
[Hooger beroep]. Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant, 20-08-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSADB01:000014903:mpeg21:a0080
[Arrest hoger beroep]. Venloosche Courant, 22-09-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMGAVL01:000003544:mpeg21:a0004

4/5 Juni 1900. Mishandeling, de dood ten gevolge.
Den Haag (ZH)
Slachtoffer: David Kuit (20)
Status: opgelost

Scheveningen omstreeks 1900. Bron afbeelding: www.topotijdreis.nl, 1905.

Het Nieuws van den Dag, 6 juni 1900: "Te Scheveningen heeft gisteravond omstreeks 12 uren de twintigjarige visscher David Kuit in de Keizersstraat, die tot geruchtmakend troepje zeide: "je moogt niet zingen", een zoo hevigen slag op het hoofd gekregen dat hij neersloeg en hedenmorgen halfvier is overleden."

PN&HC, 13 jui 1900: "In den nacht van 4 op 5 Juni kwam een zingend troepje door de Keizersstraat te Scheveningen, en passeerde daar een Scheveninger, die gekscherend het clubje toeriep dat het na 12 uur was. Een van de meisjes zou daarop haar vrijer hebben toegevoegd: "..Laat je je dat zeggen, sla... dien 'Brauwkop' (een scheldnaam voor de Scheveningers) dood." De jongeman liet zijn meisje los, liep een paar schreden terug en gaf den Scheveninger een slag tegen het voorhoofd, waardoor deze achterover stortte en met zijn achterhoofd tegen de steenen viel, tengevolge waarvan een hersenschudding ontstond die den dood van den jongen man ten gevolge had."

(...) [De verdachte] bekende den slag te hebben gegeven, meenende dat de Scheveninger zooiets tegen hem gezegd had van "houw je smoel." De slag was niet ernstig geweest en hij had nooit iets met den man gehad. Ook beweerde hij niet gehoord te hebben, dat zijn meisje iets tegen hem gezegd had.

Het O. M., in aanmerking nemende het zeer gunstig gedrag van den beklaagde en betreurende den noodlottigen afloop die hoegenaamd niet in de bedoeling had gelegen, vorderde 6 maanden gevangenisstraf.
De verdediger, mr. Verschoor, vroeg het opleggen van een lichter straf."

De Telegraaf: "De Haagsche rechtbank veroordeelde heden den man, die in den nacht van 4 op 5 Juni een Scheveninger een klap tegen het hoofd gaf, waardoor deze achterover viel en een hersenschudding kreeg die den dood tengevolge had, tot drie maanden gevangenisstraf."

Te Scheveningen... Het Nieuws van den Dag, 06-06-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010127105:mpeg21:a0176
[Over rechtszitting]. Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant, 13-07-1900. https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSADB01:000014866:mpeg21:a0005
Mishandeling met doodelijken afloop. De Telegraaf, 24-07-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110556243:mpeg21:a0033

9 Juni 1900. Moord te Wapserveen (Dr)
Slachtoffer: Karst Karsten (71)
Status: onopgelost.

Wapserveen omstreeks 1900. Bron afbeelding: www.topotijdreis.nl, 1905.

In juni 1900 verdwijnt de 71-jarige timmerman Karst Karsten¹ spoorloos. Alles wijst erop dat z'n buren, Klaas Bruinewoud² en diens vrouw Annegje Bruinewoud-Kuiper³, meer weten van de verdwijning - maar niets kan bewezen worden.

In 1911 ontdekt veldwachter Jan Heiting (naam ook gespeld als Heijting), die nacht aan nacht onder het raam van de woning van de Bruinewouds had liggen luisteren, zoveel bijzonderheden uit gesprek-ken van de ruzieënde echtelieden, dat ze gearresteerd kunnen worden.

Portet van Jan Heiting. Nieuwsblad van Friesland, 19-08-1911.

De Telegraaf, 21 juni 1900: "Wij deelden eenige dagen geleden mede, dat te Wapserveen, onder de gemeente Havelte, de timmerman K. spoorloos verdwenen zou zijn. Thans zijn daar, naar de U.D. meldt, de gemoederen in beroering. In het voorjaar hoorde men daar van brandstichting, later van kindermoord en thans is de geheimzinnnige verdwijning van genoemden timmerman het gerucht der gesprekken. Er loopt nu een gerucht, dat hij vermoord en daarna verbrand zou zijn, ten einde zoodoende het onderzoek naar de misdaad zoo goed als onmogelijk te maken."

De Tijd, 1 januari 1904: "Men zal zich herinneren, dat voor ongeveer 3 jaar op raadselachtige wijze verdwenen is de timmerman Karsten, van Wapserveen, een reeds bejaard man. Algemeen dacht men aan moord, doch het zoeken naar het lijk door velen, dagen en dagen lang, had geen resultaat. Maandag is, bij toeval, door een paar arbeiders, bezig zijnde met diepspitten, onder Steenwijk, niet ver van den rijksweg naar Meppel, een geheel menschengeraamte gevonden. Het lag slechts een paar spit onder den grond. Natuurlijk brengt men het een en ander met elkander in verband. Nadere gegevens ontbreken nog."

Het gevonden skelet bleek niet de verdwenen timmerman te zijn. Wie het wel was, is nooit bekend geworden.

Annegje's koe

Rechtbankverslag, Provinciale Drentsche en Asser Courant, 14 november 1905: "De koe van Annigje H. te Wapserveen werd gewoonlijk geweid op een stuk veld van Egbert Nijenhuis. Daar de laatste in Juli zijn groenvoeder zelf best kon gebruiken wegens de droogte, begaf hij zich, om een eind aan de zaak te maken, den 12 Juli naar het veld en nam de bewuste koe mee, Annigje protesteerde heftig, maar met den ijzeren stik en het touw, waaraan de koe werd geleid, sloeg Egbert haar neer.

Op haar geroep kwam haar dochter met een geladen dubbelloops jachtgeweer aanloopen. Hiermede dreigde Annigje den ander te zullen dooden, als zij de koe niet terug kreeg. De twist liep zoo hoog dat Annigje aanlegde en a bout portant [van zeer dichtbij] vuur gaf. Nijenhuis werd in den schouder, den onderkaak en den mond gewond. Het tweede schot, dat in de worsteling afging, raakte niemand.

Bekl. bekende en zeide zoo toornig te zijn geweest, dat zij zelf niet wist wat ze deed. Later heeft de veldwachter haar de koe teruggebracht. Het O. M. achtte wettig en overtuigend bewezen, dat bekl. zich heeft schuldig gemaakt aan poging tot doodslag en eischte 2 jaren gev. straf, omdat een zeer zware straf moet worden gevorderd wegens den grooten ernst van het misdrijf; het had slechts zeer weinig gescheeld of een der halsslagaders was getroffen geworden, wat den dood tengevolge zou hebben gehad."

Annigje werd wegens poging tot doodslag veroordeeld tot één jaar en zes maanden gevangenisstraf.

Vondst skelet Karst Karsten

Nieuwsblad van het Noorden, 5 augustus 1911: "Ruim 11 jaar geleden was op zekeren dag spoorloos verdwenen de timmerman Karsten te Wapserveen. Hij was aan het werk bij een zekeren Bruinewold. Men had K. wel het huis van B. zien binnengaan, maar niet er uit. De publieke opinie was, dat K. door B. (die niet te best staat aangeschreven) was vermoord, maar alle nasporingen van de politie, met behulp van speurhonden bleven vruchteloos. "

Er doen in de kranten uit 1911 veel wilde verhalen over Annegje en haar man de ronde. Zo citeert de Telegraaf op 6 augustus 1912 een bron 'uit Steenwijk':

"Als reden van het misdrijf hoorden wij reeds vroeger, en ook nu, noemen, verdenking van Bruinewold van te intieme verhouding tusschen zijn vrouw en timmerman Karsten.

De vrouw, Annigje K., een krachtig, gezond, welgebouwd jong wijf, met meestal een vriendelijken lach op 't gelaat, hebben wij van haar kinderjaren gekend. Reeds als kind was 't een kwaadaardig, stijfhoofdig, onbruikbaar schepseltje, met een on-verzettelijken wil. Op latere leeftijd werd dat niet beter.

Gisteren schreven wij, dat zij voor 't begaan van bijna een moord een paar jaar had gezeten."

De bron uit Steenwijk heeft het hier over de poging tot doodslag uit 1905, waarvoor Annegje tot anderhalf jaar gevangenisstraf veroordeeld werd. De voorstelling van zaken die hij geeft, klopt niet helemaal met wat er op de rechtszitting in 1905 naar voren kwam. Hoe het ook zij:

"Daarover thans het volgende: Zij woonde nog met haar man te Wapserveen en bezaten een koe. Annigje hield er van, om ale goederen gemeen te maken en liet haar koe dagelijks weiden op land van een aangrenzenden landbouwer. Deze verbood het haar gedurig; doch zij stoorde zich aan niets. Ten slotte joeg hij de koe van zijn land. Annigje zag het, en driftig en kwaadaardig als zij is, liep zij haar woning binnen, greep het jachtgeweer van haar man, die gedeeltelijk met stroopen zijn brood verdiende en schoot dit, onmiddellijk voor den landbouwer staande, op hem af. Zij trof hem zeer ernstig in den schouder. Volgens haar eigen verklaring, en dit bleek ook wel uit de daad, was haar doel geweest hem te dooden.

Een paar jaar daarna ontmoetten wij op een wandeling een zwaar-gebouwde vrouw, torschende onder een zwaar pak. Wij kender haar niet meer. Met haar was 't echter anders. Zij sprak ons aan en 't bleek Annigje te zijn. Op onze vraag waar zij van daan kwam, klonk het forsch en onbeschaamd: "Uit de gevangenis." Mijnheer weet zeker niet, dat ik voor een paar jaar zoo'n gevalletje met een boer heb gehad?" Wij wisten het zeer goed en hadden er meermalen over geschreven, doch hielden ons van den domme. "“Nu daar heb ik voor gezeten, maar best dat ik het in de gevangenis had, daar is geen voorbeeld van. Ik had een kind van een paar maanden, 't is nu een jongen zoo vet als een mol, en geen wonder, eieren en melk kreeg ik volop. Allen waren even goed voor mij, maar ik hoop er nooit weer te komen. Mijnheer weet wel, ik heb zoo'n 'gekken kop', maar ik ben toch blij, die boer niet dood-geschoten te hebben, al was het mijn plan."

Met de woorden, dat 't te hopen was en nu toch ook hoog tijd werd, dat zij haar 'gekken kop' leerde bedwingen, gingen wij verder.

Zooaals wij gisteren reeds schreven, hadden zij na den moord geen rust of duur, daar zij door ieder vooor de moordenaars werden gehouden.

Toen men na dagen en dagen zoeken, nog niets van den vermiste gevonden had, wilde men met geweld Bruinewold tot bekentenis te brengen. Wetende dat hij van huis was, werd hij door een heele troep volk opgewacht en ontving bij zijn huiswaarts keeren, een geducht pak slaag. Van alle kanten werd hij aangevallen, geslagen, gestompt en geschopt. Na dien tijd was Bruinewold, die nu ongeveer een veertig jaar zal zijn, geen man meer als vroeger. Hij kreeg een soort St. Vitusdans. Schokkend, armzwaaiend, handen slingerend, knie en beenbuigend en zwikkend, ging hij steeds Daarheen, zoodat men hem alhier 't beste kende, als de man, die zoo raar liep en zoo raar deed."

Leeuwarder Courant, 7 augustus 1911: "Het geraamte van den vermoorde is op 20 meter afstands van de woning der gearresteerden opgegraven."

Tilburgsche Courant, 10 augustus 1911: "Eenige dagen [na de verdwijning van Karsten] hierna werd een waterketel toebehoorende aan Karstens, in een veenput gevonden, waar de verdachte K. B. tot voor korten tijd werkte. Nog meer voorwerpen werden uit het huis van den vermoorde vermist. Met nieuwen moed ging men naar een oplossing zoeken, doch alles bleek vruchteloos. Dat K. B. wel degelijk steeds verdacht is geweest, zegt het feit, dat B. enkele malen door de bevolking is afgeranseld geworden, en men hem zelfs alle inkoopen weigerde, met het doel het echtpaar uit de gemeente te verdrijven. Dit is inderdaad ook gelukt. B. verhuisde niet lang na den moord naar Darp, gem. Havelte, om na de onbewoonbaarverklaring van zijn woning aldaar weer naar Wapserveen terug te keeren."

Verklaring Annegje K.

Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant (PO&ZC), 20 november 1911: " Na veel moeite mocht het den veldwachter [Heiting] gelukken licht in deze zaak te brengen. Vrouw B. deelde hem mede dat haar man indertijd Karsten had gedood en zij zou aan de justitie de plek aanwijzen waar het lijk verborgen was. Den 5den Augustus vertrok de justitie naar Wapserveen en op aanwijzing van vrouw B. werd het lijk van een geheel gekleed manspersoon opgegraven op het erf van B. In het graf vond men onder het lijk een rood koperen tabaksdoos, waarop stond K. J. Karsten."

Annegje verklaarde dit aan de rechter-commissaris:

"In 1900 leefde ik met Karsten op intiemen voet, mijn man kwam daar achter en was woedend. Op voorstel van mijn man overlegden wij, Karsten in ons huis te lokken en dan zou mijn man met Karsten afrekenen. Het was mij bekend, dat hij niet veel goeds in den zin had, want hij deelde mij mede, dat hij Karsten zoo onder handen zou nemen, dat ik nooit meer last van hem zou hebben. Daarop heb ik Karsten gevraagd of hij even bij ons wilde komen om iets te timmeren.

Om ongeveer elf uur kwam hij bij ons en begaf ik mij met hem naar het achterhuis. Mijn man stond op de loer om te zien wat wij uitvoerden; op een gegeven oogenblik kwam mijn man in het achterhuis met een hakmes in de hand, waarmede hij Karsten een slag gaf tegen diens lichaam ter hoogte van de heup. Ik ben daarop naar buiten geloopen, omdat ik voor Karsten geen woord wilde hebben, dat ik hem in huis had gelokt. Door mij is gezien, dat Karsten buiten kwam, met zijn eene hand steunende op den grond en met de andere hand in de zijde. Ik heb niet gezien dat Karsten weg is gegaan. Op de plaats in het achterhuis, waar mijn man Karsten een slag heeft gegeven, lag bloed op den grond.

Des middags om twee uur vertelde mijn man mij, dat Karsten dood lag in een greppel dicht bij onze woning, waarop wij hem op een kruiwagen hebben gelegd en in ons achterhuis gezet. Toen het donker was, heeft mijn man een kuil gegraven, terwijl ik op den uitkijk stond om hem te waarschuwen als er onraad aankwam. Toen de kuil gereed was, heeft hij het lijk er heen gereden, doch ik kan mij niet herinneren of ik hem geholpen heb Karsten in de kuil te leggen, wel weet ik dat Karsten werkelijk dood was, want hij was ijskoud.

Mijn man heeft toen de kuil dichtgegooid en daarop zijn we naar de woning van Karsten gegaan en hebben diens kleeren gehaald, welke wij in onze woning verbrand hebben. Dit deden we om te doen voorkomen alsof Karsten vertrokken was. Een koperen ketel, die ik van Karsten te leen had, heb ik in een der veenputten achter ons huis geworpen."
(bron : rechtbankverslag, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 20-11-1911)

PO&ZC, 20 november 1911: "Vrouw B. en haar man werden bij het lijk gebracht, de vrouw bleef bij haar aan den rechtercommissaris gedane opgave volharden, doch B. ontkende alle schuld en wist van de zaak niets af. Dat het lijk op zijn erf begraven was wist hij wel doch hij gaf zijn vrouw alle schuld. Het echtpaar B. is daarop gevangen genomen, doch de uitgebreide instructie heeft geen voldoende bewijzen van schuld opgeleverd tegen den verdachte B. die alle schuld bleef ontkennen. B. is op 7 November jl. weer in vrijheid gesteld doch zijn vrouw bleef gevangen.

Rechtszitting

Het in 1840 gebouwde Paleis van Justitie te Assen, waarin de Arrrondissementsrechtbank Assen gevestigd was. Foto: J.P. de Koning, Rijksdienst voor het Culturel Erfgoed, 2000. CC BY-SA 4.0.

Op 20 november 1900 staat Annegje (in de pers consequent 'Annigje'genoemd, in de rechtbank te Assen, op de aanklacht dat zij op 9 juni 1900, Karst Karsten in hun woning gelokt heeft, om haar man, K. Bruinewold, gelegenheid te bieden met een snoeimes Karsten opzettelijk zwaar letsel toe te brengen. Waardoor waaraan Karsten overleed of zwaar gewond werd. En dat ze dit alles vooraf met haar man beraamd had.

Als haar verdediger trad mr. A. Kloekers uit Assen op.

PO&ZC, 20 november 1911: "Vijf getuigen zijn in deze zaak gedagvaard, die eenige mededeelingen doen omtrent huiselijke toestanden van het echtpaar B. en gezegden die op den moord betrekking hebben. Getuige Jan van Dijk, schoonzoon van den vermoorde, herkent de gevonden tabaksdoos als die van zijn schoonvader."

Nieuwsblad van het Noorden, 21 november 1911: Sannigje Bruinewoud, stiefdochter van bekl. zegt, gehoord te hebben: „Klaas, schei uit". Dit zei Karsten, toen hij op de knieën in 't achterhuis lag. Meteen kreeg hij een klap van Bruinewoud. Waar de klap viel, weet ze niet. Verder weet ze van de zaak niet af, daar ze is weggegaan naar school, (Getuige is thans 20 jaar oud). (...) Get. Bartelds, familie van bekl., zegt in Juni 1900 te hebben gezien, dat K [Karsten], achter Bruinewouds' woning op de knieën lag. Hij dacht dat K. niet in orde was, en deze verklaarde dat dit ook zoo was."

Voor de rechtvank herroept Annegje haar eerdere verklaring, Nu zegt ze: dat ze wist dat haar man Karsten kwaad wilde doen, maar dat ze niet gezien heeft dat hij het slachtoffer mret een snoeimes te lijf ging.

PO&ZC: "De president wijst haar op haar vroegere verklaring, doch ze zegt die gedaan te hebben om de straf van haar man te verzwaren. Ze leefde met haar man in oneenigheid en wilde graag van hem af. Ze ziet er voor haar zelf niet tegen op de gevangenis in te gaan, want dat leven vindt ze mooier dan het gewone leven."

Volgens de officier van justitie is Annigje de drijfveer achter de moord. Hij concludeert dat de haar ten laste gelegde medeplichtigheid geheel bewezen is door de verschillende aanwijzingen en getuigeverklaringen, en vindt dat de medeplichtigheid als een geheel op zich zelf staand feit is te beschouwen. Hij eist negen jaar gevangenisstraf.

Verdediging

NvhNn, 21 november 1911: "De verdediger, mr. A. Kloekers, te Assen, acht het wettig bewijs niet geleverd. Niet is bewezen, dat Karsten door bekl. bij haar in huis is gelokt om te timmeren. Van gelegenheid geven aan Bruinewoud is dus geen sprake. Karsten kwam er, omdat zij zeide, dat hij timmeren moest, wat inderdaad dan ook het geval was en wat thans is gebleken uit de verklaring van Bartelds, die het timmeren heeft gehoord.

Ook is niet bewezen, dat het plan door Bruinewoud beraamd om Karsten zwaar lichamelijk letsel toe te brengen aan bekl. bekend was. Uit de door B. gebezigde woorden: "„Ik zal hem zoo onderhanden nemen dat je geen last meer van hem hebt" kan zulks niet volgen.

Gesteld, dat de identiteit van het lijk als dat van Karsten vaststaat, dan nog is niet bewezen, dat Bruinewoud Karsten zoodanig met het mes zou hebben geslagen, dat deze dientengevolge is overleden. Bij de lijkschouwing kon geen doodsoorzaak worden vastgesteld wegens den verren slaat van ontbinding, waarin het lijk verkeerde; het was niet meer doenlijk voor den dokter, om uit te maken, of het een man dan wel een vrouw was.

Ook kan uit tabaksdoos en zakdoek niet blijken, dat de verslagene Karsten is geweest.

Derhalve is niet bewezen, dat het misdrijf, waartoe bekl. aan haar man gelegenheid zou hebben gegeven, is volvoerd, en, indien volvoerd zijnde, is het wettig bewijs niet geleverd. Zeer wel mogelijk is het, dat Karsten van den zolder is gevallen en door den val hersenschudding heeft gekregen. Spreker vermeent alzoo, dat van al hetgeen aan beklaagde is ten laste gelegd, niets is bewezen."

Op 4 december 1911 luidt het vonnis van de rechtbank te Assen: vrijspraak voor Annegje Kuiper.

De Tijd, 11 januari 1912: "Zooals vroeger reeds werd medegedeeld, werd in Augustus van het vorige jaar in verband met een in 1900 te Wapserveen gepleegden moord het echtpaar Bruinewoud aldaar gearresteerd, naar aanleiding van uitlatingen der vrouw. De man werd daarna wegens gebrek aan bewijs ontslagen, terwijl de vrouw, tegen wie 9 jaar gevangenisstraf werd geëischt, vrijgesproken werd.

Hoewel de vrouw haar man had aangeklaagd, om hem in de gevangenis te krijgen, omdat ze een hekel aan hem had, hebben ze elkaar toch weer opgezocht en zich gevestigd in de buurt van Havelte.

Niemand is echter van hun verblijf aldaar gediend. Hun eerste woning werd door kwaadwilligen in brand gestoken, toen zijn ze zelf aan het bouwen gegaan op de Schierenk bij Darp (gem. Havelte). Een armzalige keet, half in, half boven den grond, dient hun dan thans tot woning."

Hoewel alles er op wijst dat haar man Klaas Bruinewoud de 71-jarige Karst Karsten vermoord en begraven heeft, is hij nooit daarvoor aangeklaagd.

Noten en bronnen

¹ Karst Karsten. Geboren 6 juli 1828 te Wapserveen. Zoon van timmerman Jan Karsten en Grietje Roelofs. Hij huwde in 1853 te Steenwijkerwold met Lamberdina Johanna Daalwijk (1823-1871) en daarna met Jantje Greve (1823-1894). Uit het huwelijk met Lamberdina Daalwijk werden zonen Jan Karsten (1854), Berend Karsten (Nijensleek (Vledder), c1857-?) en dochter Grietje Karsten (1861-?) geboren. Karst Karsten wordt op sommige Burgerlijke Stand-akten 'Karst Jans Karsten' genoemd.
Er is geen overlijdenakte voor hem opgemaakt, opmdat niet overtuigend en wettig bewezen kon worden dat het gevonden skelet inderdaad het stoffelijk overschot van Karst Karsten was.

² Klaas Bruinewoud. Geboren ca. 1861 te Steenwijkerwold. Gestorven op 65-jarige leeftijd op 6 mei 1927 te Havelte. Zoon van Sander Klazes Bruinewoud en Antje Hovenier. Hij huwde op 8 april 1895 te Havelte met Annegje Kuiper - hij was toen weduwnaar van Hilligje Dassen (1866-1894).

Uit het huwelijk met Hilligje Dassen
Margje Bruinewoud (ca. 1889-1897)
Sannigje Bruinewoud (1891-1962) - getuige bij rechtszaak.
Berendina Bruinewoud (1893-1893)

Annegje Kuiper. Geboren op 21 december 1874 te Darp (Havelte). Gestorven op 14 februari 1952 te Steenwijk. Dochter van Evert Kuiper en Roelofje Jonker.
Na de dood van Klaas hertrouwde ze met Christoffel Snijder (ca. 1869-1960).
Ze was de moeder van:
Evert Kuiper (1891-1897). Vader onbekend. Na het huwelijk van Klaas Bruinewoud en Annegje Kuiper werd dit zoontje niet door Klaas erkend.
Sander Bruinewoud (1896-1896).
Evert Bruinewoud (1897-?).
Martinus Bruinewoud (1901-1949) .
Roelofje Bruinewoud (1904-1959).
Pieter Bruinewoud (1905-1941).
Evert Bruinewoud (1908-1910).
Harm Bruinewoud (1910-1911).
Alexander Bruinewoud (1912-1913).
Alexander Bruinewoud (ca. 1915-1916).
Hendrikje Bruinewoud (1916-1917).

Geboorte-, huwelijks- en overlijdensaktes, Drents Archief, Assen.

Kranten

Beroering. De Telegraaf, 21-06-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110556181:mpeg21:a0029
Geraamte gevonden. De Tijd, 01-01-1904.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010990676:mpeg21:a0091

Rechtszaken. Arrond.-Rechtbank te Assen. Zitting van 13 Nov. 1905. Provinciale Drentsche en Asser Courant, 14-11-1905.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000106367:mpeg21:a0011
Rechtszaken. [Vonnis poging tot doodslag]. Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant. Zwolle, 22-11-1905.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO01:000076702:mpeg21:a0028

De daders van een moord ontdekt. Nieuwsblad van het Noorden, 05-08-1911.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010666724:mpeg21:a0023
Een geheimzinnige zaak ontsluierd. De Telegraaf, 06-08-1911.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110560819:mpeg21:a0080
Een voor tien jaar gepleegde moord uitgekomen. Leeuwarder Courant, 07-08-1911.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010599208:mpeg21:a0039
Geheimzinnige moord ontsluierd. Tilburgsche Courant, 10-08-1911.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010190319:mpeg21:a0004
De onthulde moord te Wapserveen. [Artikel dat voornamelijk gebaseerd lijkt op roddel]. Nieuwsblad van het Noorden, 12-08-1911.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010890355:mpeg21:a0008
De moord te Wapserveen. Rotterdamsch Nieuwsblad, 14-08-1911.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010200189:mpeg21:a0121
De moord te Wapserveen.[Tekening van de veldwachter]. Nieuwsblad van Friesland, 19-08-1911.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010727536:mpeg21:a0134
De moord te Wapserveen. [K. Bruinewoud uit hechtenis ontslagen. De vrouw is naar de terechtzitting verwezen]. Algemeen Handelsblad, 08-11-1911
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010340148:mpeg21:a0175
Rechtzaken. De voor elf jaar gepleegde moord. Leeuwarder Courant, 15-11-1911.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010599292:mpeg21:a0084
Rechtszaken. Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 20-11-1911.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO01:000078790:mpeg21:a0003
Moord te Wapserveen. De Tijd, 21-11-1911.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010542796:mpeg21:a0063
De moord te Wapserveen. Nieuwsblad van het Noorden, 21-11-1911.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010666815:mpeg21:a0009
Rechtbank Assen. [Negen jaar tegen Annegje K. geëist]. Leeuwarder Courant, 21-11-1911
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010599297:mpeg21:a0023
De moord te Wapserveen. [Uitspraak]. Nieuwsblad van het Noorden, 04-12-1911.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010666826:mpeg21:a0025
De rechtbank te Assen [vrijspraak voor Annegje]. ' Tilburgse Courant, 05-12-1911.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010190368:mpeg21:a0019
De moord te Wapserveen. De Tijd, 11-01-1912.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010548932:mpeg21:a0124

15 Juli 1900. Mishandeling de dood tengevolge, Rotterdam (ZH)
Slachtoffer: Friedrich Wilhelm Schönfeld (26)
Status: opgelost.

Rotterdam omstreeks 1900. Pijl geeft ruwweg locatie Zandstraat aan.
Bron afbeelding: www.topotijdreis.nl, 1905.

Tilburgsche Courant, 19 juli 1900: Zondagnacht is in de Zandstraat een moord gepleegd op een Duitscher. Verdacht wordt de 24-jarige schippersknecht J.V., die reeds in denzelfden nacht tegen eene hem bekende vrouw bedreigingen moet hebben geuit en daarvoor naar den politiepost op de Coolvest werd gebracht.

Zandstraat, Rotterdam, ca. 1915
Foto Theunisse²

Men moest hem echter vrijlaten, doch nam hem zijn mes af, waarna hij onmid-dellijk een nieuw mes is gaan koopen en naar de Zand-straat is teruggekeerd. Hij ging daar uit in gezelschap eener andere vrouw en ontmoette twee Duitschers, die hij eenigen tijd naliep.

Volgens het zeggen der vrouw, moet een der Duitschers V. een vuistslag in zijn oog hebben toegebracht. V. trok daarop zijn nieuwgekocht mes en stak het den Duitscher tot het heft in den buik. De Duitscher zakte onmiddellijk ineen en werd naar het ziekenhuis overgebracht. Maandag-ochtend overleed hij daar aan de bekomen verwondingen.

V. werd dien nacht ten 3 ure in de Zandstraat aangehouden. Hij ontkent den moord te hebben gepleegd, doch verschillende personen getuigen het tegendeel. De verslagene is de 56-jarige scheepskok F. W. Schönfeld¹ uit Hermsdorf. Zijn lijk is ten dienste der justitie in beslag genomen."

De dader was schippersknecht J. Velthuizen, bemanningslid van het Rijnschip "Mannheim 32". Het slachtoffer was kok op een in de Spoorhaven liggend stoomschip. De Zandstraat, direct achter het Stadhuis Rotterdam, was eind 19de/begin 20ste eeuw een beruchte uitgaansstraat in Rotterdam.³

Haagsche Courant, 1 november 1900: "De rechtbank te Rotterdam veroordeelde gister J.V., 24 jaar, schippersknecht, wegens mishandeling van een Duitscher, den dood tengevolge hebbende, tot 3 jaren gevangenis, met de preventieve hechtenis in mindering."

Zover bekend werd er niet in hoger beroep gegaan.

Noten en bronnen

¹,³ M.J. Brusse. Het rosse leven en sterven van de Zandstraat. W.L. & J. Brusse, Rotterdam, 1917.
http://www.dbnl.org/tekst/brus002ross01_01/brus002ross01_01.pdf
² Friedrich Wilhelm Schönfeld. 26 jaar. Geboren te Hoppendorf (na 1945: Hopowo, Polen) in Pruisen, circa 1874. Overlijdensakte, Stadsarchief Rotterdam.

Moord te Rotterdam. De Tĳd, 17-07-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010407431:mpeg21:a0092
Moord te Rotterdam. Tilburgsche Courant, 19-07-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010186392:mpeg21:a0045
Rechtszaken. Haagsche Courant, 01-11-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000131890:mpeg21:a0039
Mannheim 32. Foto van en informatie over het schip (later omgedoopt in Mannheim 182) waar de dader op voer. Binnenvaart.eu. Gezien 2017.
https://www.binnenvaart.eu/sleepvrachtschip/32999-mannheim-32.html

2 September 1900. Mishandeling de dood tengevolge, Valthermond (Dr)
Slachtoffer: Jan Pinkster (18)
Status: opgelost

Valthermond, gemeente Odoorn. Situatie omstreeks 1900.
Bron afbeelding: www.topotijdreis.nl, 1906.

De beschonken kastelein Roelof Vos trekt een revolver en schiet een van een van z'n klanten, de 18-jarige arbeider Jan Pinkster¹, in de borst. Pinkster sterft ter plekke.

Ruim een maand later staat hij in Assen terecht. De kastelein wordt wegens mishandeling de dood tengevolge hebbend tot vier jaar en zes maanden (met aftrek) veroordeeld. Zowel het Openbaar Ministerie als de verdediging gaan in hoger beroep.

Bij het Hof in Leeuwarden hangt Vos het verhaal op dat hij vanwege vervelende jongeren die rond het café rondhingen een geladen revolver in zijn tapkast had liggen. Het zou op de bewuste avond onrustig geweest zijn, het slachtoffer zou amok gemaakt hebben en met een mes gedreigd hebben, waarop Vos een schot lost, 'niets anders dan [om] den ruziemaker een gevoelige les te geven.'

Getuigen, waaronder een marechaussée, spreken hem tegen: het was een rustige avond. Het slachtoffer was weliswaar wat luidruchtig, maar had zeker geen mes getrokken. Hij had rustig bij de deur gestaan, toen de kastelein hem neerschoot.

Het Hof veroordeelt hem tot acht jaar gevangenisstraf, met aftrek.

Noten en bronnen

¹ Jan Pinkster. Arbeider. Geboren 1 januari 1882 te Valthermond, gemeente Odoorn. Overleden op 2 september 1900 te Valthermond. Zoon van Jacob Pinkster en Klara Davids.

Moord. De Tĳd, 06-09-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010407474:mpeg21:a0092
(–). Over de moord. Rotterdamsch Nieuwsblad, 06-09-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000202821:mpeg21:a0003
Rechtzaken. Het Nieuws van den Dag, 27-09-1900
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010127319:mpeg21:a0122
De rechtbank te Assen... De Telegraaf, 16-10-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110556547:mpeg21:a0035
Hoger beroep. De Telegraaf, 30-10-1900.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110556573:mpeg21:a0035
Nieuwtjes uit Nederland. Bataviaasch Nieuwsblad, 05-11-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011032944:mpeg21:a0049
Rechtzaken. Gerechtshof te Leeuwarden. Zitting van Donderdag 22 November. [Uitgebreid verslag] Leeuwarder Courant, 26-11-1900
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010595935:mpeg21:a0122
Rechtzaken.. [Uitspraak hoger beroep]. Het Nieuws van den Dag, 03-12-1900.
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010127602:mpeg21:a0204