versie: 23 februari 2017 - beginpagina Droog


Bloemen van het kwaad

Mussolini - dichter?

Zeer beknopte bibliografie| Bronnen

Door Jaap van den Born en Bart FM Droog, 2016/2017

---

Benito Mussolini (1883-1945)

A. Borghi. Mussolini in zijn hemd (1933).¹

Wie kent hem niet? Benito Amilcare Andrea Mussolini, de Duce die Italië naar de volkomen nederlaag leidde, maar desalniettemin van 1922-1943 het de facto staatshoofd van dat land was, onder marionettenkoning Victor Emanuel III. Dat Mussolini dictator én schrijver was is bij velen bekend; de man publiceerde naast politieke werken ook romans, toneelstukken en verzen - waarvan enkele zelfs in Nederlandse vertaling verschenen bij de nazi-uitgeverij De Amsterdamsche Keurkamer, toevalligerwijze óók de uitgever van de Nederlandse vertaling van Hitlers Mein Kampf.

Maar dit is allemaal geen nieuws: de gemiddelde Nederlander werd dit al in 1940-1943 door de strot geduwd door de gelijkgeschakelde Nederlandse pers (alleen al in 1940 vonden we ruim 11.000 artikelen in Nederlandse kranten over deze 'bevriende regeringsleider' en auteur in Delpher - het online krantenarchief).

Wat alleen minder bekend is, is dat Mussolini ghostwriters voor zich had werken, waardoor wat Damen in de openingsregels van diens Musolinihoofdstuk poneert:

"Men kan veel kwaads zeggen van Benito Mussolini (1883-1945) maar niet dat hij een slecht schrijver was. En al helemaal niet dat hij weinig schreef: zijn verzameld werk, Opera Omnia, beslaat zesendertig dikke delen." (blz. 168)

nogal in de lucht blijft hangen. Dat verzameld werk bestaat deels uit door ghostwriters - o.a. Arnaldo Mussolini, Margherita Sarfatti, Giovanni Gentile en Richard Washburn Child - geschreven materiaal, deels uit naoorlogse vervalsingen en een onbekend percentage echte Benito Mussolini-geschriften: het is onmogelijk om aan de hand van zo'n ratjetoe iets te zeggen over de kwaliteit van de literaire werken van deze Italiaanse dictator.

Overigens is het jammer dat Paul Damen nooit de moeite heeft genomen om de catalogus van de Koninklijke Bibliotheek (Den Haag) te raadplegen. Had hij dat wel gedaan, dan had hij geweten dat Mussoloni's verzamelde werken bestaan uit vierenveertig delen (zesendertig plus acht addenda).

naar boven

Omstreden dichterschap

In 2000 verscheen in de Italiaanse krant Corriere della Sera een artikel waarin over een aan Mussolini toegeschreven gedicht wordt opgemerkt dat het waarschijnlijk door diens broer Arnaldo Mussolini (1885-1931) geschreven is.³ Deze was journalist en leidde de Il popolo Italia, de krant van de fascistische partij. Hij redigeerde teksten van zijn oudere broer en zou ook als dienst ghostwriter geopereerd hebben. Hij overleed op 46-jarige leeftijd aan een hartaanval.

Mogelijk schreef Mussolini in zijn vroegste jaren wel gedichten - waarbij de vraag blijft of dat meer dan onbeduidend jeugdwerk was.

In Bloemen van dat kwaad is dat in 2000 besproken gedicht afgedrukt, zonder enig voorbehoud. Paul Damen heeft daarbij de originele tekst door elkaar gehusseld en de vertaling via Google Translate verkregen.

Zie: Creatief met poëzie - Mussolini.

naar boven

Mussolini en vrouwen

Vervolgens geeft Damen allerhande details over het liefdesleven van Mussolini. Details die doen denken aan dit werk: De vrouwen van Mussolini. Achter de façade van het fascisme, van Frans Denissen (Meulenhoff, 2007). Damen noemt boek noch auteur. Links: afbeelding van een jonge Mussolini, in de Nederlandse vertaling van Benito Mussolini. Van de straat tot de macht. (De Amsterdamsche Keurkamer, Amsterdam, [1933])²

Mussolini's 'laatste' geschriften

Damen, blz. 175-176:

(...) op 26 april 1945 in Como, vlak voordat hij geëxecuteerd werd, schreef hij in wat zijn laatste brief zou worden wel aan zijn ‘officiële’ echtgenote Rachele dat hij zwoer ‘bij zijn liefde voor Bruno’ en hem ‘hoopte in de hemel te kunnen helpen’. De dag erop poogde hij, samen met minnares Petacci, in een Duits legerkonvooi te ontsnappen naar Zwitserland. Maar hoewel gekleed in een grijze legerjas, met een bril op en een helm diep over zijn ogen, konden de communistische partizanen de dicatoriale kop die aan elke muur prijkte niet missen. Bij fouillering bleek hij een klein machinegeweer bij zich te hebben. Dat wapen, waarmee hij en Petacci een dag later werden geëxecuteerd, belandde later via die partizanen in het nationaal museum van Albanië. In zijn binnenzak troffen de partizanen het gedicht ‘Varie’ aan, het laatste dat hij schreef voor minnares Petacci. Men keek jarenlang over dat gedicht heen, omdat in de andere zak iets veel explosievers zat: een brief aan Mussolini van Churchill, waarin die aanbood de ‘Republiek van Salo’, Mussolini’s laatste toevluchtsoord, te erkennen. Die brief had Mussolini blijkbaar bewaard als levensverzekering, als het al geen vervalsing was."

We moeten helaas Paul Damen en al de onnozele zielen die hij verleid heeft tot het aanschaffen van zijn boek uit een droom helpen: Churchills brief wás een vervalsing. Net zo goed als het gedicht 'Valerie' en alle andere schrijfsels die hij op het moment van zijn arrestatie bij zich zou hebben gehad.

Mussoloni en Petacci, na hun executie (bron: warfarehistorynetwork.com)

Wim Zaal, in Valsheid in geschriften (2009), blz. 197-198:

"Bij zijn mislukte poging om in april 1945 naar Zwitserland te vluchten had Mussolini een aktetas bij zich die, evenals zijn meeste kostbaarheden en papieren, na zijn arrestatie doorpartizanen spoorloos verdween: een bruine tas (volgens anderen een zwarte) waar zijn correspondentie met Churchill in zat. Geen boodschappen op diplomatiek niveau, nee, geheime persoonlijke brieven, elkaar toegespeeld op momenten dat de schijnwerpers op iets heel anders gericht waren."

Na 1945 doken deze 'verdwenen papieren' regelmatig op. Verzamelaars hadden er grof geld voor over, en dat inspireerde tal van vervalsers tot het fabriceren van brieven, gedichten, notities, etcetera. Vanaf 1956 verschenen ook dagboeken van Mussolini. Die bleken, net als de Hitler-dagboeken uit 1983, stuk voor stuk vervalsingen. Ook de brievenvervalsers bleven actief. Wim Zaal, blz. 200:

"De Duitse journalist Gerd Heidemann [had] in 1979 al 65.000 mark op tafel gelegd voor een nieuwe versie (naar men zegt de vijfde) van de correspondentie Churchill-Mussolini."

Jawel, dat is dezelfde Gerd Heidemann die in 1983 infaamheid verwierf met het debâcle van de Hitler-dagboeken.

Paul Damen laat dit alles in zijn Mussolini-hoofdstuk ongenoemd.

naar boven

---

Zeer beknopte bibliografie

Werken van Mussolini in het bezit van de KB Den Haag, 31-12-2016.

Benito Mussolini. Uit het leven van mijn broeder Arnaldo. Met machtiging en met medewerking van den auteur vertaald [uit het Italiaans] door Wouter Lutkie. A.A.M. Stols, Maastricht / Brussel, [1936]. 153 p., [2] bl. pl.
Opl. van 110 genummerde ex. Vert. van: Vita di Arnaldo. - Milano, 1932. 1e Nederlandse uitg.: : Uitgeverij Oisterwijk, Oisterwijk, 1933.

Benito Mussolini. The doctrine of fascism. [S.n.], Firenze, [1936]. 64p. Vert. van: La dottrina del fascismo.
Eerste druk in: Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze (Florence, Italië).
Benito Mussolini. La dottrina del fascismo. Con una storia del movimento fascista di Gioacchino Volpe. Treves-Treccani-Tumminelli, Milano [etc.], 1932. 133p.
Biblioteca della enciclopedia italiana 1.
Dit werk zou (deels?) door ghostwriter Giovanni Gentile geschreven zijn.

Benito Mussolini. Vom Kapitalismus zum korporativen Staat. Reden und Gesetze. Eingel., übertr. und erläut. von Erwin von Beckerath, Erich Röhrbein, Ernst Ed. Berger. Petrarca-Haus / Kommissionsverlag Deutsche Verlags-Anstalt, Köln / Stuttgart, 1936. 190p. Veröffentlichungen des Petrarca-Hauses. 3. Reihe, Übersetzungen; 1.

Benito Mussolini My autobiography. With a foreword by Richard Washburn Child. Hutchinson, London, [1939]. 252p. [1ère édition en 1928].

Benito Mussolini. Giovacchino Forzano. Cavour (Villafranca). Schauspiel in drei Akten. Übers. und Einf. von Werner von der Schulenburg. Broschek, Hamburg, [ca. 1940]. 138 p., [4] bl. pl. Oorspronkelijke titel?

Benito Mussolini. Der Geist des Faschismus. Ein Quellenwerk. Hrsg. und erl. von Horst Wagenführ. Beck, München, 1940. 4e, herz. dr. Oorspr. uitg. o.d.t.: Der Faschismus (das faschistische Manifest) / Benito Mussolini. - 1933.
Dit werk zou (deels?) door ghostwriter Giovanni Gentile geschreven zijn.

Benito Mussolini. "Ich rede mit Bruno". [Übertr. von Heinrich Reisinger]. Essener Verlagsanstalt, Essen, 1942. 160p. Vertaling van: Parlo con Bruno. Met ill., krt en facs. Biografie.

Benito Mussolini. Ik spreek met Bruno. [Vert. van H. Heinen ; Italiaanse gedichten in de bew. van George Kettmann jr.]. : De Amsterdamsche Keurkamer, Amsterdam, [ca. 1942]. 151p. Vert. van: Parlo con Bruno. - Hoepli, Milano, 1942.
Over zijn bij een vliegtuigongeluk omgekomen zoon Bruno. Oplage Duitse vertaling: 50.000 ex.

"Ik spreek met Bruno". Het Nationale Dagblad, 29-11-1941. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011128800:mpeg21:a0075 Vooraankondiging: "Ik spreek met Bruno". Utrechtsche Courant, 29-07-1942. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010998268:mpeg21:a0103

Benito Mussolini. La mia vita. Editrice "Faro", Roma, 1947. 225p. Collezione storica (Faro); 3.

Benito Mussolini. Mémoires de Mussolini 1942-1943. Trad. de lʹitalien par C. Noël. Rene Julliard, Paris, [1948]. 254 p. Vert. van: Il tempo del bastone e della carota.

Benito Mussolini. Opera omnia di Benito Mussolini. La Fenice, Firenze, 1951-1963. 36 delen. Delen 37-44 bij Volpe, Roma, 1978-[1980]
Appendix I-VIII.

naar boven

---

Bronnen

¹ A. Borghi. Mussolini in zijn hemd. [Voorw. Han Ryner. Uit het Frans] vertaald door W. van Ravesteijn. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1933. 190p. Biografie. Vertaling van: Mussolini en chemise, 1932. Oorspr. Italiaanse titel: Mussolini in camicia. Online op Delpher.

² Foto uit: Giorgio Pini. Benito Mussolini. Van de straat tot de macht. Geautoriseerde vert. van Ellen Forest [pseud. van Lucy Mary Pierson-Franssen]. De Amsterdamsche Keurkamer, Amsterdam, [1933]. 110p. Online op Delpher.

³ NN. Il vero autore della poesia. "Inno al pane". Corriere della Sera, 02-12-2000.
Samenvatting, door Giuseppe Scherpiani: "The main argument is "If the autor is Benito Mussolini or is younger brother Arnaldo. The most reliable opinion is that the real autor is Arnaldo, who was editor manager of the daily paper of fascist National Party, "Il popolo d'Italia". But also that he used to attribute many his own works to the merit of his more important brother."
http://www.corriere.it/solferino/montanelli/00-12-02/02.spm

Wim Zaal. Valsheid in geschriften. Literaire vervalsingen en mystificaties. Uitgeverij Aspekt, [Soesterberg], 2009. [= 2de herz. en uitgebreide druk van: De verlakkers. Literaire vervalsingen en mystificaties. Amber, Amsterdam, 1991].

Carmel Raz. Pining for Rome: Ottorino Respighi, Mussolini, and the doctrine of fascism. The Chicago Maroon, 25-01-2005.
https://www.chicagomaroon.com/2005/01/25/pining-for-rome-ottorino-respighi-mussolini-and-the-doctrine-of-fascism/

Bart FM Droog. De farce van Hitlers verzen. NPE Nieuwsblog, [Eenrum], 20-02-2016.
http://nederlandsepoezie.eu/?p=3030

Paul Damen. Bloemen van het kwaad. Gedichten van dictators. Samenstelling en vertaling Paul Damen. Koppernik, [Amsterdam], [2016], 517 p. 2de druk [1e druk 2016].

Ben Hendriks. Victor Emanuel III (1869-1947). AbsoluteFacts.nl, 2016.
http://www.absolutefacts.nl/royalty/data/victoremanuel3.htm

Wil Deac. The Execution of Italian Dictator Benito Mussolini. Warfarehistorynetwork.com, 29-08-2016.
http://warfarehistorynetwork.com/daily/wwii/the-execution-of-italian-dictator-benito-mussolini/

Mussolini-collectie, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.
http://opc4.kb.nl/DB=1/SET=2/TTL=1/PPN?PPN=068883331

Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze (Florence, Italië).
http://www.bncf.firenze.sbn.it/

Benito Mussolini – Aforismi e Opere. Site gewijd aan de letterkundige werken van de Italiaanse dictator.
http://benitomussolini.altervista.org/

Lisa Colletta. America loves a good fascist. The Italian Insider, 15-02-2016.
http://www.italianinsider.it/?q=node/3668

Luca Bonini. Arnaldo Mussolini. Find A grave, 25-01-2017.
https://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=175699206

Donna Halper. Did Musolini write a biography? Quora, [2016?]
https://www.quora.com/Did-Mussolini-write-a-biography

naar boven

Mussolini-autobiografieën (selectie, Engelse vertalingen)

	Benito Mussolini. My autobiography, 1928. My autobiography. With a foreword by Richard Washburn Child. Hutchinson, London, [1939]. 252p. [1ère édition en 1928].* Herdruk: My Autobiography. With "The Political and Social Doctrine of Fascism", Dover Publications, 2006. 272p.
	Benito Mussolini. The fall of Mussolini. His own story. Translated from the Italian by Frances Fresnaye. Edited and with a preface by Max Ascoli. Farrar, Straus ans Company, New York, 1948. 76p, 212p. Beide werken herdrukt onder de titel: My rise and fall. New introduction by Richard Lamb, Da Capo Press, New York, 1998. 212p.

De autobiografie uit 1928 is deels zelf geschreven, deels door ghostwriters; zijn broer Arnaldo en zijn vriendin Margherita Sarfatti.

naar boven

Mussolini-biografieën (selectie)

Margherita Sarfatti. Dux. 1926
Deze Mussolinibiografie is geschreven door Mussolini's toenmalige maitresse.

Patrizio Acobas. Margherita Sarfatti (1880-1961). [ca. 2010]. Encyclopedia. Jewish Women's Archive.
https://jwa.org/encyclopedia/article/sarfatti-margherita
Charles Coster. Gekrenkte koningin van het fascisme. NRC Handelsblad, 30-03-2002.
Margherita Sarfatti, de geheime vrouw van Mussolini. Humanistische Omroep, 02-04-l 2002, 747AM, 16.02-16.45u. Herhaling Radio 1, 0.02-0.45u.

naar boven

Nederlandse vertaling: Margh. Sarfatti. Benito Mussolini. Uit het Italiaansch [vertaald] door Ellen Forest. Foreholte, Voorhout, 1928. 272p. portret. Ellen Forest pseud. van Lucy Mary Pierson-Franssen (1878-1959).

Vertaalster en romancier Ellen Forest vertaalde in 1933-1934 een boek van Mussolini en een lofzang op Mussolini voor de toen nog fascistische uitgever De Amsterdamsche Keurkamer - de uitgeverij die in 1939 de Nederlandse vertaling van Mein Kampf zou uitbrengen. In 1960 verschenen haar Memoires. Mussolini-portret, bij recensie van dit boek in De Maasbode, 28 oktober 1928.

De verkoop van de Nederlandse vertaling zorgde in 1928 voor een kleine diplomatieke rel. Uitgeverij Foreholte had ter promotie van het boek aan de boekhandels een poster opgestuurd met de tekst 'Is Mussolini een moderne Don Quichotte?'

Dit tot 'misnoegen' van de Italiaanse legatie, die het een 'aanstootgevend biljet' vond. Nadat de Italiaanse professor Romano Guarnieri, lector aan de Universiteit van Amsterdam, namens de Italiaanse gezant Marchi een bezoek had gebracht aan de uitgeefster, zwichtte ze voor de druk. Ze liet een nieuwe reclameposter ontwerpen en herriep de oorspronkelijke poster.

Volgens De Sumatra Post zouden in 1932 al Mussolinibiografieën van dertig verschillende biografen in omloop zijn.

Bronnen (over Nederlandse vertaling van Sarfattis biografie):
Koninklijke Bibliotheek Den Haag; Lectuur Repertoria 1952 en 1968.
DBNL: Ellen Forest.
http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=fore002
NN. Ongewenschte reclame. Ontstemming bij de Italiaansche Legatie. Limburger Koerier, 24-10-1928
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010348404:mpeg21:a0026
C.P.M.H. Een boek over Mussolini. [Recensie]. De Maasbode, 28-10-1928.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000197093:mpeg21:a0047
NN. Uitvallen. Roem. [Recensie]. Nieuwe Venlosche Courant, 30-10-1928.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMGAVL01:000013357:mpeg21:a0009
NN. Aanstootgevend portret van Mussolini. De Telegraaf, 09-11-1928.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110563272:mpeg21:a0066
NN. Mussolini's biografen. De rollende ogen van Mussolini. De Sumatra Post, 24-05-1932.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010361111:mpeg21:a0178

naar boven

Christopher Hibbert. Il Duce. The life of Benito Mussolini. Ballantine, New York, 1972. Herdruk onder de titel: Mussolini. The rise and fall of Il Duce. Palgrave Macmillan, Basingstoke, 2008. XVI, 368p. [16]p. Biografie.

Jasper Ridley. Mussolini. Constable, London, 1997. XII, 430p., [16]p. pl. Biografie.

Nicholas Farrell. Mussolini. A new life. Weidenfeld & Nicolson, London, 2003. XIX, 533p. [16]p. pl.

Peter Neville. Mussolini. Routledge, London, 2004. XIV, 237p, [4]p. pl.
Nederlandse vertaling door Rob Hartmans bij Historisch Nieuwsblad, Amsterdam, [2015], 327p. Biografie.

Martin Clark. Mussolini. Pearson Longman, Harlow, 2005. XII. 359p. Biografie.

Didier Musiedlak. Mussolini. Presses de sciences po, Paris, [ca. 2005]. 435p. Franstalig. Biografie.

R.J.B. Bosworth. Mussolini's Italy. Life under the Dictatorship. 1915-1945. Allen Lane, 2005. Herdruk bij Penguin Books, London, 2006.
Herdruk deels online in Google Books.

Frans Denissen. De vrouwen van Mussolini. Achter de façade van het fascisme. Bakker, Amsterdam, 2007. 475 p., [16] p. foto's.
Samenvatting: De auteur gaat op zoek naar Clara Petacci, de maîtresse van Mussolini. Niet alleen passeren vele vrouwen de revue die een rol speelden in het leven van de Grote Leider, het is ook een boek over Mussolini (1883-1945) zelf en de op- en neergang van zijn regime.

R.J.B. Bosworth. Mussolini. Bloomsbury Academic, London, 2010. XIV, 511 p., [16] p. pl. Biografie.

David I. Kertzer. The Pope and Mussolini : the secret history of Pius XI and the rise of Fascism in Europe. Oxford University Press, Oxford, 2014. XXXIII, 549p.

naar boven