versie: 5 januari 2018 - beginpagina NIOD-canard | beginpagina Droog




Samuel Morgenstern

Het echte verhaal
Samuel Morgenstern en Adolf Hitler
De telefoonnummers van S. Morgenstern
Het mysterie van de zegels
Het bedrog van Peter Jahn
Bronnen

I.M. Samuel Morgenstern (1875-1943) en Emma Pragan (1879-1944)


Samenstelling Jaap van den Born en Bart FM Droog, december 2017

---

Samuel Morgenstern

in de jaren 1910-1913 was de joodse Samuel Morgenstern (Budapest, 25-03-1875 - Lodz (Litzmannstadt, 13-05-1943) een van de 'vaste' afnemers van Hitlers aquarellen. Hij was destijds werkzaam als glaszetter, lijstenmaker en winkelier, met een werkplaats en winkel aan de Liechtensteinstrasse 4 in District IX te Wenen. Samuel Morgenstern woonde aanvankelijk aan de Elisabeth Promenade 17, IX Wien. In 1910 verhuist hij naar de Maria Theresienstrasse 10, I Wien. Daar blijft hij tot de deportatie van hem en z'n vrouw in 1941 wonen.¹


Samuel Morgenstern en Adolf Hitler

Het is onbekend hoeveel aquarellen Morgenstern van Hitler gekocht heeft. We hebben twee bronnen die hierover iets vertellen: Reinhold Hanisch, bevriend met Hitler in 1909-1910, die ca. 1935 schreef dat Hitler 'vaak' de winkel van Morgenstern aandeed.² En Morgenstern zelf, die op 10 augustus 1939 in een (nooit bezorgde) brief aan Hitler schreef, dat hij - de Führer dus - hem in zijn Weense periode frequent had bezocht.³

'Vaak' en 'frequent'. Echter: Hanisch noemt Morgenstern als derde in zijn opsomming van afnemers van Hitlers aquarellen. De eerste die hij noemt, Jacob Altenberg, verklaarde in 1936 aan de Oostenrijke politie - bij een onderzoek naar vervalste Hitlers - dat hij zo'n 25 aquarellen van Hitler had aangekocht (in zo'n tweeënhalf jaar).⁴

naar boven

De telefoonnummers van Samuel Morgenstern

In 1909 heeft Samuel Morgenstern een telefoon op zijn bedrijfsadres. Gek genoeg staat het bedrijfsadres wel vermeld in het bedrijvengedeelte van de Lehmanns (een combinatie van Gouden Gids en adresboek), maar dat hij daar telefoon heeft niet.

Dat staat wél wel vermeld in het adresboek-gedeelte, met de letter T. Maar welk nummer dat is, blijft onvermeld.

Het vroegste telefoonboek dat we tot dusverre konden traceren, is het Telephon-Adressbuch von Österreich u. Ungarn, 1915-1916:

Courtesy Christian A. Bruckner, Telephonmuseum Wien. www.telephonmuseum.at

Het volgende spoor is Verzeichnis der Teilnehmer des Fernsprachnetzes in Wien. Ausgabe 1923:

Courtesy Christian A. Bruckner, Telephonmuseum Wien. www.telephonmuseum.at

Lehmann's 1924 en later

Pas in 1924 bericht Lehmanns wat het bedrijfstelefoonnummer is: 15.066
En dan wordt het gek: in 1925 staat in het bedrijvengedeelte van de Lehmann als zakelijk telefoonnummer van Morgenstern 15.066 vermeld.

Vermelding Lehmann's 1925, in de rubriek 'Glaser und Glashändler':



Maar in het adresboekgedeelte staat als bedrijfsnummer 17.447.

In 1926 staan weer geen telefoonnummers vermeld, in 1927 alleen 17.447,

Telephonbuch von Österreich, 1928 Courtesy Christian A. Bruckner, Telephonmuseum Wien. www.telephonmuseum.at

Modernisering telefoonnet in Wenen; nummers veranderen

In/na 1928 veranderen alle telefoonnumers in Wenen; ze bestaan vanaf dan tot 1957/1958 uit één letter, gevolgd door vier cijfers. Morgensterns nummer wordt: A-17-4-47.

De Lehmannsen voor 1928 en 1929 noemen geen telefoonnummer van Morgenstern. In 1930 wel: A-17-4-47, als bedrijfsnummer.

Morgensterns nummer was vanaf toen A17447. Dat staat vast.

Fernsprechnetz Wien. Amtliches Teilnehmerverzeichnis, 1935 Courtesy Christian A. Bruckner, Telephonmuseum Wien. www.telephonmuseum.at

Vermelding telefoongids 1938:




Wat ook vast staat...

Wat ook vast staat is dat Samuel Morgenstern, in 1904 gehuwd met Emma Pragan - ze kregen één kind, een zoon die in 1911 ter wereld kwam - het zakelijk voor de wind ging. Hij investeerde, kocht meer winkels en werd een gespecteerd zakenman in het Wenen van het interbellum. Tot 24 november 1938, een half jaar na de Anschlüss. Zijn winkels, pakhuis en werkplaats werden 'geariseerd.' In één klap was hij alles kwijt.

Op 10 augustus 1939 stuurde hij Hitler nog een smeekbede, met het verzoek een bescheiden compensatie toe te kennen, zodat hij in het buitenland een nieuw bestaan zou kunnen opbouwen. Die brief heeft Hitler nooit bereikt.

In 1941 werden Samuel en Emma Morgenstern gedeporteerd naar het ghetto van Litzmannstadt, in het huidige Polen. Daar stierf Samuel Morgenstern op 68-jarige leeftijd aan ontberingen, augustus 1943. Zijn vrouw Emma was tot op het eind bij hem.

Vanaf augustus 1944 is Emma vermist. Ze is hoogstwaarschijnlijk in Auschwitz vermoord. Op verzoek van haar broer Max Pragan werd ze in december 1946 officieel dood verklaard.

naar boven

Het mysterie van de zegels

Op diverse aan Hitler toegeschreven werken zijn zegels 'van' Samuel Morgenstern opgedoken. De vraag is of deze zegels daadwerkelijk door hem gebruikt zijn, of dat vervalsers deze hebben laten maken, om vervalste werken de schijn van authenticiteit te geven.

Hoewel deze Morgensternzegels ogenschijnlijk lijken te kloppen, zijn er wat vreemde dingen mee aan de hand.

1. Telefoonnummers op de zegels

Op beide zegels staan telefoonnummers. En dat is raar. Want op geen enkele andere soortgelijke Weense zegel uit 1850-1945 staat een telefoonnummer afgedrukt. Op geen van de door ons bestuurde ruim vierduizend verschillende Weense zegels, destijds als sluit- en/of reclamezegel gebruikt door bij bedrijven, instanties, vakbonden, zakenlieden, advocaten en notarissen, troffen we een telefoonnummer aan.

Het vermelden van een telefoonnummer op zo'n zegel van vóór 1920 is des te vreemder, daar zelfs in de Lehmann's (de toenmalige Gouden Gids) Mogenstern zijn nummer niet vermeldde.

2. Het telefoonnummer op het blauwe zegel klopt niet

Op het blauwe zegel staat geen 15066, maar I5066, de letter I gevolgd door vier cijfers. Op geen van de ruim vierduizend door ons bestudeerde Weense zegels is het teken I als cijfer 1 (in adressen) gebruikt, behalve als het Latijnse symbool 'I' in de codes voor Wener stadsdistricten (I, II, III, IV, et cetera).

Nu vond het gebruik van een letter vóór een vijfcijferige nummercombinatie in Weense nummers pas vanaf 1928 plaats. Alles wijst er op dat een vervalser een vergissing heeft gemaakt, mogelijk om het telefoonnummer 'ouder' (want korter) te doen lijken, en niet wist dat vóór 1928 beginletters niet gebruikt werden.

3. Het beroep op de zegels klopt niet

Samuel Morgenstern was in de eerste plaats Glaser, glazenier. Hij mocht zich Glasmeister noemen. Zijn bedrijf was in de Lehmann's te vinden in de rubriek 'Glaser und Glashändler'. Hij stond niet vermeld als Rahmenfabrik of Rahmenerzeuger (lijstenmaker), zoals Jacob Altenberg.

Zijn hoofdactiviteit staat op beide zegels niét vermeld.

4. Het blauwe zegel staat heel prominent in Price's boek

Geen enkele bron vóór Price (1983) bericht over een ovaal Morgensternzegel. Wie een transparantafdruk van het zegel in Price en dat van het NIOD-aquarel op elkaar legt ziet dat de zegels identiek zijn.

Aangezien het boek van Price geen catalogus van authentieke Hitlers is, maar vooral een overzicht van vervalse werken, is deze overeenkomst zéér verdacht.

naar boven

Bronnen

¹ Holocaust Survivors and Victims Database. United States Holocaust Memorial Museum.
https://www.ushmm.org/online/hsv/person_advance_search.php
Brigitte Hamann. Hitlers Wien. Lehrjahre eines Diktators. Piper, München, 1996. 652p.
Adolph Lehmann's Allgemeiner Wohnungs-Anzeiger 1859-1922 [-1942].
https://www.digital.wienbibliothek.at/wbr/nav/classification/2609
² Reinhold Hanisch. I was Hitler's Buddy. The New Republic, April 1939.
http://www.history.ucsb.edu/faculty/marcuse/projects/hitler/sources/
30s/394newrep/394NewRepHanischHitlersBuddy.htm
³ Samuel Morgenstern. Letter to Hitler. Reproduced in: Brigitte Hamann. Hitler's Vienna. A dictator's apprenticeship. Oxford University Press, New York, 1999. Page 357-358. (Original: Hitlers Wien, 1996).
⁴ Verklaring van Jacob Altenberg aan Weense politie, 19 November 1936. Frederic Spotts. Hitler and the Power of Aesthetics. Arrow Books, 2002. Chapter 9. Pagina 142.


Telefoonnummers

Adolph Lehmann's Allgemeiner Wohnungs-Anzeiger 1859-1922 [-1942].
https://www.digital.wienbibliothek.at/wbr/nav/classification/2609
Bron: Lt. Amtliches Teilnehmerverzeichnis Fernsprechnetz Wien 1938

Met dank aan:

Dr. Peter Stadlbauer. Head of Press and Media. National Fund of the Republic of Austria for Victims of National Socialism.
https://www.nationalfonds.org/
Christian A. Bruckner, Telephonmuseum Wien.
www.telephonmuseum.at

naar boven

---

Het bedrog van Peter Jahn

Samuel Morgenstern is lang na zijn dood door de Oostenrijkse oplichter en zelfverklaard Hitler-expert Peter Jahn misbruikt. Deze verklaarde dat hij in de jaren 1937-1939 herhaaldelijk met Morgenstern over de jonge Hitler gesproken zou hebben. Er is geen enkel bewijs dat dit het geval is geweest.

Van dezelfde Jahn stamt het verhaal dat Morgenstern in 1937 op schrift zou hebben vastgelegd wat hij zich over de jonge Hitler herinnerde.

Deze verzinsels vertelde Jahn vanaf 1960 aan journalisten en historici. Hij vertelde ze ook dat hij van 1935 tot in 1941 in opdracht van hoge nazi's belast was met het traceren, verwerven en authentiseren van door Hitler gemaakte kunstwerken. Ook hiervoor is geen enkel bewijs.

Hij vertelde deze nonsens onder andere rond 1980 aan Charles De Jaeger, schrijver van The Linz File, Hitler's plunder of Europe's art (1981). Dat boek is een van bekendere werken over de grootschalige kunstroof van de nazi's.

Net als Hitlerbiograaf John Toland zo'n tien jaar eerder de verzinsels van Dr. Johannes von Müllern-Schönhausen, een andere Oostenrijkse oplichter en zelfverklaard Hitler-expert, voor zoete koek geslikt had en verwerkte in zijn Hitlerbiografie, zo gebeurde het ook bij De Jaeger.

naar boven

En omdat De Jaeger geldt als betrouwbare bron, werd de informatie in zijn boek weer door andere historici overgenomen. Zo ook Sherree Owens Zalampas in haar werk Adolf Hitler: A Psychological Interpretation of His Views on Architecture Art and Music (1990) en door de Duits-Oostenrijkse historica Brigitte Hamann, in haar klassieker Hitlers Wien. Lehrjahre eines Diktators (1996).

Wat zij in haar boek over Morgenstern schreef klopt, op deze passages na (we geven ze hier weer in Engelse vertaling):

"The Jewish glazier Samuel Morgenstern was the most loyal buyer of Hitler's paintings. In this case, Hitler did not rely on an agent but always delivered his paintings personally."

We weten alleen dat Samuel Morgenstern een van de vaste afnemers van Hitlers aquarellen was.

Peter Jahn, who called on Morgenstern between 1937 and 1939 to search for Hitler paintings at the NSDAP's direction, stresses that their relationship was extremely friendly and Morgenstern certainly did not cheat the poor painter. In his deposition he said: "Morgenstern was the first person to pay a good price for the paintings, which is how their business contact was established."

Er is geen enkel bewijs dat Jahn genoemde werkzaamheden verrichtte. Er is ook geen enkel betrouwbaar bewijsmateriaal dat hij in 1937-1939 met Samuel Morgenstern gesproken heeft. De verklaring die hij hierover gaf en van notarisstempels en zegels was voorzien, zal even onecht geweest zijn als de bestempelde echtheidscertificaten die hij bij overduidelijke Hitlervalsingen in de jaren 1963-1984 uitschreef.

In a deposition he made from memory in 1937, Morgenstern stated that Hitler had come to his store for the first time in 1911 or 1912, offering him three paintings, historical views in the style of Rudolf von Alt.

Deze 'deposition' was eveneens een door Jahn na 1960 gefabriceerde vervalsing.

Thanks to Morgenstern's fastidiously kept customer database, many owners of Hider's paintings could later be located. It turned out that most of them were Jewish-in other words, Morgenstern's regular clientele- and lived in the elegant new tenement buildings around Liechtensteinerstrasse.

Ook dit is alleen gebaseerd op informatie van Jahn.

One of Morgenstern's main customers was the lawyer Dr. Josef Feingold, according to the person who interviewed him in May 1938, "apparently not entirely Aryan, but certainly leaving the impression of being respectable, a war veteran." He had his law offices downtown, near Stephansplatz, and supported a number of young painters sent by Morgenstern. He bought a series of old views of Vienna by Hitler, which he had framed by Morgenstern in the style of Biedermeier.

Deze passage is deels gebaseerd op werk van de dubieuze Hitlerbiograaf Werner Maser, deels op Jahns fantasie. Het is een beproefd recept van vervalsers: stukjes echte informatie, aangevuld met zeer nauwkeurige lijkende maar verzonnen mededelingen.

Met het verhaal dat de werken van de jonge Hitler vooral door joden werden gekocht, en dat hij, Jahn, dankzij het opschrijfboekje van Samuel Morgenstern dus heel veel werken van Hitler bij die joden kon kopen/inbeslagnemen, en dus onder ogen heeft gehad, wist hij zich als Hitler-kenner te etaleren.

Dat al die joden vermoord waren, kwam hem prima uit, want er waren geen getuigen meer in leven die zijn verzinsels konden ontmaskeren.

naar boven

Jahn verdiende zijn geld onder andere met het uitschrijven van allerhande echtheifdsverklaringen bij valse 'Hitlers' en andere nazi-artefacten. Hij was mede-auteur van het omstreden en van vervalsingen bol staande boek Adolf Hitler als Maler und Zeichner. Ein Werkkatalog der Ölgemälde, Aquarelle, Zeichnungen und Architekturskizzen (1983, Engelse titel: Adolf Hitler. The unknown artist, 1984).

Hij handelde ook in 'echte' kunst. Omdat hij als handelaar werken geleverd had aan de van roofkunstbezit verdachte Walther Kastner liep Jahn uiteindelijk - postuum - tegen de lamp. Bij het natrekken van zijn levensloop in 2014 vonden Oostenrijkse onderzoekers dat heel veel van wat Jahn al die jaren verkondigd had simpelweg niet klopte.

In hun woorden: "Die Expertisen und Echtheitszertifikate zu Hitler-Originalen, die Peter Jahn im Laufe seines Lebens angefertigt hat, sind jedenfalls in mehreren Fällen in Zweifel zu ziehen."

Meer over Peter Jahn:
http://www.bartfmdroog.com/droog/niod/jahn.html

naar boven

Bronnen

Adressbuch van Österreich (Herold) 1938/ S. Morgenstern listed in 'Wien', Gastwirte-Guertler, as Glaser, page 1542.
https://www.findbuch.at/de/adressbuch-von-oesterreich-herold-1938.html

Ins Asyl, um nicht Soldat zu werden? [Recensie Werner Massers boek Die Frühgeschichte der NSDAP - Hitlers Weg bis 1924]. Der Spiegel, 06-10-1965.
http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-46274448.html

Charles De Jaeger. The Linz file. Hitler's plunder of Europe's art. Webb & Bower, Exeter, 1981. 192p.

Brigitte Hamann. Hitlers Wien. Lehrjahre eines Diktators. Piper, München, 1996. 652p. Nederlandse vertaling: Het Wenen van Hitler. De biografie van de jonge Adolf. Vertaling [uit het Duits] Roelof Posthuma. Omniboek, Utrecht, [2014]. 508p.

Volker Ullrich. Adolf Hitler. Biographie. Band 1. Die Jahre des Aufstiegs 1889-1939. S. Fischer Verlag GmbH, Frankfurt am Main, 2013. 1083p.

Onderzoek naar authenticiteit collectie Kastner / geloofwaardigheid Peter Jahn. Provenienzforschung Oberösterreichisches Landesmuseum. Bestand Sammlung Walther Kastner. MMag. Gregor Derntl, unter Mitarbeit von Dr. Birgit Kirchmayr (Johannes Kepler Universität, Linz). Zweiter Zwischenbericht vom 12. März 2014.
http://www.landesmuseum.at/de/sammlungen/provenienzforschung.html?
file=files/project/userdata/downloads/Sammlungen/Provenienzforschung/
provenienzforschung-zweiter-zwischenbericht-12-03-2014-kastner-grafische-sammlung.pdf

Jaap van den Born & Bart FM Droog, Konrad Kujau. Meer Hitler-vervalsers. Bloemen van het kwaad. Droog, februari 2017.
http://www.bartfmdroog.com/droog/dd/kujau.html#mhv

Samuel Morgenstern in kranten 1900-1938
[enkele berichten over puur zakelijke transacties niet opgenomen]

Eine verurteilte Judenfirma (1902)

Wie erinnerlich, stürzte im vorigen Jahre vom fünften Stockwercke des Zwiebackschen Hauses in der Kärntnerstraße ein großer Fensterflügel herab, der den vorübergehenden Inspektor der Oeterreichisch-ungarischen Bank Karl Hillerbrandt sehr schwer verletzte. Der Unglücksfall hat sckon das Bezirks- gericht Josefstadt beschäftigt, welches alle Angeklagten freisprach, während das Apellgericht den Glasergehilfen Samuel Morgenstern zu fünfzig Kronen Geldstrafe verurteilte. Gestern hatte das Zivillandesgericht über die Entschädigungsklagc zu verhandeln, welche Herr Hillerbrandt gegen die Fiima Ludwig Zwieback & Bruder auch Zahlung vierzigtausend Kronen eingebracht hatte. Die Verhandlung, die den ganzen Tag in Anspruch nahm, endete mit der Verurteilung der Firma zu 2000 K. Schmerzensgeld und 300. K. als Erlass für Auslagen. Die Firma wird nunmehr bei den Intervenienten ihre Regretzaufsprüche geltend machen.
Eine verurteilte Judenfirma (1902). Deutsches Volksblatt, 5. Februar 1902.
http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?aid=dvb&datum=19020205
&seite=10&zoom=33&query= %22samuel%2Bmorgenstern%22&ref=anno-search

Bodeneinbrecher (1920)

Opgegeven adres is waarschijnlijk zijn woonadres; Liechtenstrasse locatie van z’n atelier en winkel.

Heute nachmittags haben Einbrecher im Hause Kolin [Gasse?] 13 fünf Bodenabteilungen erbrochen und Wäsche und Kleider im Werte von vielen taufend Kronen gestohlen. Wahrscheinlich die nämlichen Gauner haben um die Mittagszeit auch den Boden des Glasermeisters Samuel Morgenstern, Maria Theresienstraße 10, erbrochen und Bett- und Kinderwäsche im Werte von 15.000 Kronen gestohlen.
Bodeneinbrecher. Wiener Zeitung 17. März 1920
http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?aid=wrz&datum=19200317&seite=5&zoom=33&
query=%22samuel%2Bmorgenstern%22&ref=anno-search
ook in 2 andere kranten)

naar boven