versie: 23 januari 2017 - beginpagina Droog


Bloemen van het kwaad

August Kubizeks 'Hitler'-poëzie

in Nederlandse vertaling

Een analyse

Door Jaap van den Born & Bart FM Droog, 2016-2017

De hymne| Kubizek | bronnen

---

In 1953 verscheen Adolf Hitler, mein Jugendfreund, het boek van de Oostenrijker August Kubizek, die in de jaren 1904-1908 nauw met Hitler bevriend was. Beiden waren toen tussen de 15 en 20 jaar oud.

In zijn boek vertelt Kubizek in beschrijvend proza iets over Hitlers gedichten. Geen ervan, stelt hij expliciet, kan hij zich letterlijk herinneren.
Toch staat in Bloemen van het kwaad (2016) van de Nederlandse auteur Paul Damen een Hitler-gedicht afgedrukt, zoals dat volgens hem door Kubizek gereproduceerd is. Links de versie van Kubizek, rechts de versie van Paul Damen.

Ungezählte Liebesgedichte verfaßte er für Stefanie. „Hymnus an die Geliebte” hieß eines, das er mir aus dem kleinen, schwarzen Büchlein mit dem flexiblen Einband vorlas. Stefanie ritt als Burgfräulein in dunkelblauem, wallendem Samtkleid auf weißem Zelter über blumenbesäte Wiesen. Das offene Haar fiel ihr wie eine goldene Flut von den Schultern. Ein heller Frühlingshimmel stand darüber. Alles war reines, strahlendes Glück. Noch sehe ich Adolfs in glühender Ekstase verzücktes Gesicht und höre seine Stimme diese Verse sprechen.

Hymnus an die Geliebte (fragment) Stefanie, dieses wohlgeborene Fräulein, in einem dunkel blauen Abendkleid reitet auf einem weißen Ross über die blühende Aue. Ihr losgelöstes Haar fällt in goldenen Wogen auf ihre Schultern.

[klik hier voor grotere versie]

Het valt op dat de woorden in deze twee teksten nogal verschillen. Hoe dat kan wordt duidelijk als we de Engelse vertaling uit 1953 van Kubizeks specifieke tekstfragment (in proza) naast het 'Hitler'-gedicht van Damen zetten.

Vertaling van E.V. Anderson, 1954		Paul Damen, 2016
Stefanie, a high-born damsel, in a dark blue, flowing velvet gown, rode on a white steed over the flowering meadows, her loose hair fell in golden waves on her shoulders.		Stefanie, dieses wohlgeborene Fräulein, in einem dunkel blauen Abendkleid reitet auf einem weißen Ross über die blühende Aue. Ihr losgelöstes Haar fällt in goldenen Wogen auf ihre Schultern.

naar boven

Paul Damens Duitse tekst, die op heel fantasierijke wijze tot een gedicht is gehakt, heeft meer verwantschap met de Engelse vertaling uit 1954 dan met het origineel uit 1953. Dat kan maar één ding betekenen: iemand heeft de Engelse tekst (in beschrijvend proza) als bron gebruikt om een Duits Hitlergedicht te fabriceren.

Die iemand is overigens niet Paul Damen: 'zijn' Duitstalige versie stamt uit een artikel van de Duitse journalist Sebastian Walther, in Die Welt van 11 september 2006. Dat stuk verscheen naar aanleiding van het uitkomen van een Engelstalige herdruk van Kubizeks boek, eerder dat jaar. Walther, kennelijk onbekend met het Duitstalige origineel, vertaalde uit het Engels een fragment van Kubizeks 'Hymnus an die Geliebte'-passage:

Stefanie, dieses wohlgeborene Fräulein, in einem dunkel blauen Abendkleid/ reitet auf einem weißen Ross über die blühende Aue./ Ihr losgelöstes Haar fällt in goldenen Wogen auf ihre Schultern./“, zitiert Kubizek „seinen einzigen Freund“.

Isak - Jansten - Isac

In zijn artikel schrijft de Duitse journalist ook nog dit: "Schließlich hatte die damals 17-Jährige einen jüdischen Namen – Stefanie Isak." Damen merkt daaroverop (bz. 193): "Volgens Die Welt zou het meisje Stefanie Isak heten, een joodse dus. Nonsens. Zij was niet joods en ze heette Jansten."

naar boven

Nu schrijft Volker Ullrich in zijn bekende Hitlerbiografie uit 2013 op bladzijde 38 (in de Duitse uitgave) dat haar naam Stefanie Isac luidde. De achternaam Jansten werd genoemd door Hitlerbiograaf Robert Payne, in diens boek uit 1973. Deze kleinigheid is van belang, omdat hieruit weer aangetoond wordt dat Damen Ullrichs biografie - de enige betrouwbare Hitlerbiografie die na de Kershaw-biografie uit 1998-2000 verscheen - nooit gelezen heeft; en ook dat hij voor zijn Hitlerhoofdstuk uit het werk van Payne, die hij nergens noemt, geplunderd heeft.

Wat ook van belang is, is dat Damen aangeeft het Die Welt-artikel uit 2006 te kennen. Daaruit blijkt dat dit zijn bron is voor het 'originele' Hitler-gedicht.

De door Sebastian Walther vervaardigde tekst vertaalde Damen naar het Nederlands:

Stefanie, deze edelgeboren jongedame in een donkerblauwe avondjurk rijdt op een wit paard over de bloeiende weiden. Haar losgemaakte haar valt in gouden golven over haar schouders.

naar boven

Meer bewijs

Er is meer bewijs dat Damen de brontekst van Kubizek nooit gezien heeft. Neem dit:

Damen, blz. 193-194: "Jeugdvriend Kubizek, die gek werd van Hitlers gezeur over Stefanie, reproduceert een fragment uit een lange hymne van Hitler over dat moment op die Donaubrug: Stefanie die passeert ‘in haar donkerblauwe avondjurk."

Kubizek laat zich in de eerste plaats niet uit over de lengte van die hymne.
Ook noemt hij nergens een avondjurk, hij omschrijft haar kledingstuk als Samtkleid, een fluwelen jurk. En gek worden van Hitlers liefdesuitingen? Niet echt. Hij stelt wel, op blz. 74, dat ze af en toe meningsverschillen hadden over hoe Hitler met zijn liefde voor Stefanie omging, maar hij zegt daarover ook, op blz. 75: "Aber ich freute mich doch, daß mir Adolf so viel Vertrauen schenkte. Zu keinem Menschen, auch nicht zu seiner Mutter, hatte er von Stefanie gesprochen."

Wat dit allemaal des te bizarder maakt, is het gegeven dat een ongewijzigde herdruk van Kubizeks boek als sinds 2005 online staat - zie: bronnen. Damen heeft het niet ingekeken. Had hij dat wel gedaan, dan had hij ook kunnen lezen dat Kubizek in zijn boek overduidelijk aangeeft dat hij zich geen van de gedichten meer woordelijk kan herinneren. Op blz. 22 zegt hij: "[Hitler] las mir ein selbstverfaßtes Gedicht vor. An das Gedicht selbst erinnere ich mich nicht mehr, genauer gesagt, ich vermag es nicht mehr von den Gedichten, die mir Adolf später vorgelesen hat, zu unterscheiden."

Ook de 'Hymnus an die Geliebte' herinnert Kubizek zich niet lettterlijk. Hij geeft de sfeer en wat beelden uit het gedicht weer, en c'est ça.

naar boven

De betrouwbaarheid van Kubizek

De vraag blijft natuurlijk: in hoeverre was Kubizek betrouwbaar?

Hitler-biograaf Ian Kershaw in Hitler 1889-1936 (1998): "Kubizek's post-war memoirs need to be treated with care, both in factual detail and in interpretation. They are a lengthened and embellished version of recollections he had originally been commissioned by the Nazi Party to compile... However, for all their weaknesses, his recollections have been shown to be a more credible source on Hitler's youth than was once thought... There can be no doubt that, whatever their deficiencies, they do contain important reflections of the young Hitler's personality, showing features in embryo which were to be all too prominent in later years."

Kortom: het zou kunnen kloppen dat Hitler in 1904-1908 gedichten schreef. Maar als ze dan echt bestaan hebben, wat was het dan voor een soort werk? Kubizek:

"Aber als er mir dann zum ersten Male selbstverfaßte Gedichte vorlas, änderte sich meine Ansicht, hatte ich doch noch niemals erlebt, daß jemand Gedichte machte. Ich selbst war meilenweit von solchen Versuchen entfernt. Um so größer erschien mir daher diese Kunst. Leider ist, soviel ich weiß, keines dieser Gedichte erhalten geblieben. Ich weiß nur, daß der Eindruck, den diese mit glühender Begeisterung gesprochenen Verse auf mich machten, gewaltig war und mir diese Kunst ungeheuer imponierte. Ich besaß ja kaum ein eigenes Urteil über diese Dinge. Schließlich war ich auch nur ein Tapezierer und hatte andere Sachen im Kopfe, als Gedichte zu machen. Ich vermute, daß dieses Dichten auch nur das unbeholfene Reimen eines jungen Menschen bedeutete und daß diese poetischen Verse in Wahrheit keine größere Bedeutung hatten. [blz 111] "

naar boven

Bronnen

August Kubizek (1888-1956) - meer over hem op Google

August Kubizek. Adolf Hitler, mein Jugendfreund. Stocker, Graz/Göttingen, 1953. 352 p. 6de ongewijzigde druk (wel vermeerderd met foto's), 1996, 'Sonderausgabe 2002. Online gezet in 2005. http://der-fuehrer.org/bucher/deutsch/August%20 Kubizek%20-%20Adolf%20Hitler%20-%20Mein%20Jugendfreund.pdf

August Kubizek. The young Hitler I knew. Introduction H.R. Trevor-Roper. 1955 (herdruk bij Greenhill Book, Barnsley (UK), 2006)
https://archive.org/details/TheYoungHitlerIKnew
1ste druk: Young Hitler. The story of our friendship. Translated from the German by E.V. Anderson, etc. [With plates , including portraits]
Vertaler: E.V. Anderson. Allan Wingate, London, 1954. XIV, 204p. In British Library.
http://www.bl.uk/

NN. Lieber Gustl. Der Spiegel, 12-06-1957.
http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-41757716.html

Robert Payne. The life and death of Adolf Hitler. Cape, London, 1973. [Vele herdrukken, vele vertalingen].

John Simkin, August Kubizek. Spartacus Educational.com, 1997-2014
http://spartacus-educational.com/August_Kubizek.htm

Sebastian Walther. Adolf Hitlers große Liebe. Die Welt, 11-09-2006.
https://www.welt.de/vermischtes/article152047/Adolf-Hitlers-grosse-Liebe.html

Walther Johann von Löpp. Biographical Time-Line of the infamous Adolf Hitler. Edited by Levi Bookin. 2011-2015.
http://comicism.tripod.com/prophitbio01.html

Volker Ullrich. Adolf Hitler. Biographie. Band 1. Die Jahre des Aufstiegs 1889-1939. S. Fischer Verlag GmbH, Frankfurt am Main, 2013. 1083p.

Paul Damen. Bloemen van het kwaad. Gedichten van dictators. Samenstelling en vertaling Paul Damen. Koppernik, [Amsterdam], [2016], 517 p. 2de druk [1e druk 2016].

naar boven