versie: 7 januari 2017 - beginpagina Droog


Bloemen van het kwaad

Over 'Van Dingzhou naar Changsha' van Mao

Karakterloos vertaalwerk

Titel en versstructuur

Achtergrond van het gedicht

Verdere Chinese 'vertalingen' van Paul Damen

Bronnen

Door Jaap van den Born, 2017

Met medewerking van Cheng Shan-Hwei en Jan Willem Nienhuys

---

Karakterloos vertaalwerk

Poëzie vertalen is een vak apart.

Je moet niet alleen de taal kennen, maar ook op de hoogte zijn van de cultuur en het idioom van de dichter en de omstandigheden waaronder het gedicht tot stand kwam. Als je de taal niet beheerst, werk je samen met iemand die aan die voorwaarden voldoet en stuur je probeersels die met aanmerkingen terugkomen waarna je weer aan de slag gaat en dikwijls opnieuw moet beginnen, een vaak langdurig en nauwgezet proces.
Maar niet voor Paul Damen, die weet daar wel iets op.

Hoe zijn Damens vertalingen van Maos gedichten tot stand gekomen?



Bij VPRO met boeken (uitzending 3 juli 2016) antwoordt hij op de vraag of hij alle gedichten zelf vertaald heeft:

"Ja. Maar ik heb gesmokkeld, ik had meestal wel een gedicht waarvan ik het Engels kende, zodat ik de contouren kende, ik wist de context en wat ik wilde bereiken, en ik heb het allemaal braaf na laten kijken. Maar het was een heel gepuzzel. Ik heb er acht à tien jaar over gedaan. Hirohito, dan moest je steeds weer vijf regels, steeds per karakter vertalen en dan voorleggen aan de vertalers en die zeiden dan : 'Nou, dat is zo slecht nog niet'."

En in een interview met Wout van Gils, 3 maart 2013:

Van Gils: "Hoe heb je de gedichten vertaald?" Damen: "Ik ken zelf iets van zeven talen, dus ik kon me met de meeste gedichten wel redden. Sommige hoofdstukken, zoals de Arabische afdeling en het Verre Oosten, waren moeilijker, maar op basis van context kwam ik een heel eind." Van Gils: "Was het niet gewoon makkelijker om er meteen vertalers bij te halen?" Damen: "Nee, dat vond ik toch een beetje een slappe vertoning, want ik wilde alles zelf gedaan hebben. Vertalers maken er vaak ook een potje van: een heleboel vertalingen, zoals die uit het Chinees van Mao, daar klopt geen kut van. Dus ik wilde liever alles zelf vertalen, en het dan achteraf laten nakijken."

naar boven

Hij gebruikte dus Engelse vertalingen, maar enkel voor 'de contouren' en heeft het Chinese schrift daarna karakter voor karakter vertaald en uit de context de Nederlandse vertaling geconstrueerd.
En natuurlijk met zijn fenomenale kennis die hij tentoonspreidt in de inleiding.



Welke Engelse vertaling hij heeft gebruikt voor de gedichten van Mao was makkelijk te achterhalen: Mao Zedong Poems (Open Source Socialist Publishing, 2008) want dat is wat meteen tevoorschijn springt op Google.
En hij heeft gelijk, de vertalingen zijn kut.

Merkwaardig is dan weer wel dat hij elke fout die in de Engelse vertalingen voorkomt enthousiast overneemt, ja dat zijn zo karaktervaste vertalingen niet van de Engelse in dit boekje zijn te onderscheiden, behalve het eerste gedicht. Laten we dit eens nader onderzoeken. Hier de Engelse vertaling en die van Damen:

March From Tingchow To Changsha To the tune of Tieh Lien Hua - July 1930   In June Heaven's armies chastise the corrupt and evil, Seeking to bind roc and whale with a league-long cord. Red glows the far side of the Kan, Thanks to our wing under Huang Kung-lueh. A million workers and peasants rise up, Sweeping Kiangsi straight towards Hunan and Hupeh. To the Internationale's stirring strains A wild whirlwind swoops from the sky.	Van Tingtsjau naar Sjangsja In juni geselen onze hemelsoldaten corruptie en verrotting met een lang touw om griffioen of walvis vast te binden. Rood gloeit de aarde op aan de overkant van de Kanrivier dankzij de strategie van Huang Kung-lueh. Een miljoen arbeiders en boeren springen een gat in de lucht en rollen, rechtdoor naar Hunan en Hubei, Kiangsi op als een mat. De opwindende melodie van de Internationale dringt in ons door als een wervelwind uit de lucht
Versie Socialist Publishing, 2008	Versie Paul Damen, 2016

[klik hier voor grotere versie op Damen-Mao-1; door vormgevingstechnische beperkingen is het op deze pagina niet mogelijk de verschillende versies groot naast elkaar te tonen].

naar boven

Titel en versstructuur

De juiste titel luidt in het Nederlands: Op de melodie van Dielianhua: Van Dingzhou naar Changsha.

Paul heeft heel eigen ideeën over de spelling van Chinese namen. Zo maakt hij van 'From Tingchow To Changsha': 'Van Tingtsjau naar Sjangsja'. Het is duidelijk dat hij uitgegaan is van wat hij 'denkt' dat de uitspraak is van de Engelse titel.

Hij begrijpt niet dat de 'Wade-Giles'- transcriptie is gebruikt, een systeem voor de  romanisatie  (fonetische    transcriptie) van de  Chinese taal, gebaseerd op het  Mandarijn. Ook wij schreven vroeger Tingchow en Changsha, behalve als we Duyvendak-Hulsewétranscriptie gebruikten.

Wade-Giles was het grootste deel van de 20e eeuw het belangrijkste systeem voor transcriptie van het Chinees in de Engelstalige wereld. Daarnaast waren er voor zowat elke taal (ook het Nederlands) aparte 'fonetische' transcripties, ongetwijfeld tot groot vermaak van de Chinese posterijen. Nu is de onoverzichtelijke warwinkel bijna helemaal vervangen door de Hanyu  Pinyintranscriptie, ook simpelweg  pinyin genoemd,  een systeem om de officiële taal van China, het  Standaardmandarijn, in  Latijnse letters  weer te geven.

Het  werd in de jaren vijftig door de  Volksrepubliek China  zelf ontwikkeld, vanaf 1958 al als uitspraakhulp in het onderwijs gebruikt en  het wordt tegenwoordig  vrijwel overal gebruikt voor transcriptiedoeleinden, het maken van alfabetische lijsten en dergelijke.

Denk maar aan de opschudding toen we opeens Beijing moesten schrijven voor Peking.

naar boven

Maar 'chow' is de Wade-Gilestranscriptie voor iets dat in Nederlandse fonetische spelling zou klinken als dzoo (Duyvendak: tsjow) en 'Chang' is eigenlijk fout (Wade Giles: Ch'ang), het klinkt ongeveer als Tsjang en dat is dan ook de Duyvendak-versie, met de ch van het Engelse Charles, niet van het Franse Charles. 

Als er in het pinyin een h staat, (in zh, sh en ch) geeft dat aan dat de medeklinker een retroflexe uitspraak heeft: de punt van de tong is naar achter gekruld tijdens de uitspraak. Dat komt in het Nederlands helemaal niet voor, dus 'dzoo' of 'tsjow' voor Chow en 'tsjang' voor Chang en sja voor sha zijn eigenlijk maar povere benaderingen van de klanken.  Maar 'tsjau' en 'sjang' is belachelijk.

Over de versstructuur zegt hij in zijn inleiding:

"De vorm is klassiek Tang-traditie: tzu tieh lien hua, ofwel 'vlinders maken bloemen het hof' – steeds twee duoregels, die elkander in sfeer afwisselen, zoals in de eerste twee regels de tegenstelling tussen de materiële strijd van het leger en de sprookjessfeer van de walvis."

God zegene Paul Damen.

naar boven

Achter in het boekje van Socialist Publishing wordt het onder Note on the Verse Forms nog wel uitgelegd: "Those which carry the subtitle "to the tune of . . . " belong to the type of verse called tzu. (…) The tzu originated in the Tang Dynasty (A.D. 618-907) as lines sung to certain tunes. Each tune prescribes a strict tonal pattern and rhyme scheme." Ook die uitleg zit er een beetje naast, want ci (Wade-Giles: tz'u) is een versvorm uit de Songdynastie; de gebruikte melodieën kwamen wel uit Tang.

Damen laat in de titel 'op de melodie van Dielianhua' (Wade-Giles: Tieh Lie Hua) weg. Bovendien heeft deze versvorm niets met duoregels te maken, maar geeft aan dat de structuur die is van een bekend lied: Dielianhua.

De regelindeling van dit lied is 7 4 5 7 7 ; 7 4 5 7 7 (karakters per regel).
De versstructuur is dus niet, zoals hij die aangeeft, met 'duoregels', maar:

	Damens Chinese versie	Echte Chinese versie
	蝶恋花·从汀州向长沙 六月天兵征腐恶 万丈长缨要把鲲鹏缚 赣水那边红一角 偏师借重黄公略 百万工农齐踊跃 席卷 江西直捣湘和鄂 国际悲歌歌一曲 狂飙为我从天落	蝶恋花·从汀州向长沙 六月天兵征腐恶 万丈长缨 要把鲲鹏缚 赣水那边红一角 偏师借重黄公略 百万工农齐踊跃 席卷江西 直捣湘和鄂 国际悲歌歌一曲 狂飙为我从天落

naar boven

Achtergrond van het gedicht

Regels 1-2 | Regels 3-4 | Regels 5-6 | Regels 7-8 |

Voor een goed begrip: het gedicht is geschreven op een ogenblik dat Maos* leger aan het verliezen was van de Nationalisten, die met een enorm monster worden vergeleken. Maos leger was op weg naar Changsha, maar had zulke zware verliezen geleden dat het helemaal niet tot de geplande aanval op de stad Yongfeng dicht bij Changsha kon komen.

Het leger kreeg daarom bevel van Mao om terug te trekken. Het gedicht was als het ware bedoeld om de manschappen of zichzelf op dit deprimerende ogenblik toch moed in te spreken. De blijdschap en opwinding over de triomf uit het tweede couplet van Damen is daarom niet op zijn plaats. Laat staan dat ze op dat moment een gat in de lucht sprongen.

* Mao - wordt uitgesproken als Mau; vandaar 'Maos' en niet 'Mao's'.

naar boven

De eerste twee regels

In June Heaven's armies chastise the corrupt and evil,
Seeking to bind roc and whale with a league-long cord.

In juni geselen onze hemelsoldaten corruptie en verrotting
met een lang touw om griffioen of walvis vast te binden.

De Engelse vertaler heeft het karakter dat 'aanvallen' of 'een lange tocht maken' betekent (zoals in Lange Mars) als 'kastijden' vertaald, zodat er staat dat de hemelse legers in juni corruptie en verrotting kastijden, 'trachtend de vogel Roc en walvis met een lang koord vast te binden'.

Damen maakt het nog mooier en bewerkt de Engelse tekst zo dat die nog verder van het Chinees komt te staan. Bij hem worden 'griffioen en walvis' met datzelfde touw om ze vast te binden ook nog eens gegeseld. En waar komt die griffioen ineens vandaan?

Hij legt het uit in de inleiding:

"Het 'touw' verwijst naar een legende uit de Han-dynastie (206 v.Chr.-220 n.Chr.) toen legeraanvoerder Chung Chun bij zijn inval in het zuidelijke Yueh aan keizer Wu Ti een lang touw vroeg om daarmee de koning van Yueh vast te kunnen binden."

Hier wordt inderdaad hetzelfde woord voor koord gebruikt. Hij kent de legende duidelijk niet. Er was geen sprake van een inval of legeraanvoerder.

naar boven

Preciezer luidt het verhaal dat Zhong Jun, een jonge hoge ambtenaar, de koning van Nan-Yue (een nazaat van een generaal van de Qin-dynastie die een eigen winkel was begonnen) moest overtuigen de vazalstatus te accepteren; als de koning weigerde, moest hij mee naar de keizer, alwaar hij dan alsnog moest verklaren voortaan vazalstatus (i.e. niet onafhankelijk) te hebben.

De ambtenaar verzekerde de keizer dat het in orde zou komen, 'desnoods bind ik hem vast, geef me maar een lang touw mee'.

Het verhaal is in China bekend. De zegswijze betekent dat men zich zal inspannen voor het vaderland. (Het liep overigens slecht af met Zhong Jun: hij werd in Nan-Yue vermoord door de eerste minister van dat koninkrijk.)

Ook het koord uit de Engelse tekst is veranderd in een touw. Dat karakter staat er echter niet voor niets, want de 'gewone' betekenis is een versierkoord aan bepaalde hoofddeksels.

naar boven

Symbolisch zijn de strijders die Kunpeng te lijf gaan dus gemotiveerd door vaderlandsliefde. Kunpeng is het mythologische monster waarnaar in de Engelse vertaling verwezen wordt met 'de vogel Roc ('roc') en walvis'. De lengte van het koord is 10.000 vadem ( 丈, zhang, een oude Chinese lengtemaat van 10 voet), maar 10.000 betekent hier gewoon 'heel veel', zoals in 'wan sui' - tienduizend levensjaren, wat 'lang leve' betekent.

Damen legt verder uit:

"Die walvis of griffioen verwijst naar een legendarische walvis die soms in een draak verandert. De dichter Chuang-tzu (ca. 275 v.Chr.) beschrijft hoe die grote vis in een vogel verandert, drijvend op een wervelwind – zie Maos laatste regel."

Een grote vis die in een vogel verandert, verandert bij Paul Damen in één zin in een walvis die in een draak verandert...

Het monster uit dit verhaal bestaat uit een reusachtige vis, (Kun), die met vleugels getooid uit de oceaan kan oprijzen en vogel wordt (Peng) en wiens vleugels als wolken de hemel bedekken en die op een wervelwind 90.000 li opstijgt. Artist impression van de metamorfose van Kun in Peng. Kunstenaar onbekend. Bron: https://nl.pinterest.com/pin/431430839276167472/

Die wervelwind heeft niets met de laatste regel te maken, zoals Damen beweert.

De wervelwind waarop Peng opstijgt, is in het Chinees 扶搖 (fu yao), en dat is heel wat anders dan de plotselinge hevige wind (biao: een windstoot of vlaag of rukwind) uit de laatste regel.

Dat zou ook heel raar zijn in deze context, waar het monster de vijand belichaamt: het zou dan betekenen dat het zingen van de Internationale veroorzaakt dat de vijand als een onoverwinnelijke kracht op je neerdaalt.
Het monster heeft in het verhaal de afmetingen van enkele malen Nederland, dus om dat te vertalen met 'walvis' is wat zwakjes, hoewel je in het Chinees superlatieve afmetingen of aantallen niet al te letterlijk moet nemen.

naar boven

Paul Damen heeft Zhuangzi duidelijk niet gelezen, hoewel hiervan verschillende Engelse vertalingen op internet te vinden zijn en hij is blind op die Engelse 'walvis' gevaren.

De vogel Roc komt uit de Arabische mythologie, is een stuk kleiner en wordt door de Engelse vertaler waarschijnlijk gebruikt omdat die meer bekend is bij de Engelse lezer.

Er bestaan meer Engelse vertalingen van het verhaal waar dat om waarschijnlijk dezelfde reden gebeurt, of waaraan de vertaler van het gedicht in de Socialist Publishing-versie het heeft ontleend. Ook zijn er geleerden die menen dat de vogel Roc zijn oorsprong vindt in de Chinese mythologie, maar dat is wat anders.

Paul Damen volgde waarschijnlijk dezelfde gedachtegang en besloot, omdat bij ons nu juist die vogel Roc minder bekend is of teveel aan de Efteling doet denken, er 'griffioen' van te maken. 'China = draken' zal hij gedacht hebben.

naar boven

Dat Kunpeng zwemt of vliegt is in deze context echter niet terzake en de precieze afmetingen ook niet. Het is gewoon een enorm monster, namelijk het Nationalistische leger. Als je dan per se een gigantisch angstaanjagend mythologisch ondier wilt hebben dat Nederlanders begrijpen, kun je ook Leviathan nemen, hoewel een bijbels monster net zo vreemd als de vogel Roc of een griffioen zou zijn in een Chinees gedicht.

Als Paul niet zo druk was geweest met het bewerken van die Engelse tekst en de karakters echt vertaald had, had hij gewoon Kunpeng kunnen laten staan: het is een traditionele samenvoeging van de twee namen en als zodanig onderdeel van het gedicht.

Afijn, een correcte vertaling van deze regels volgens de karakters was dus ongeveer geweest (en in de juiste structuur):

In juni vallen de hemelsoldaten corruptie en het kwaad aan
Een tienduizend vaam lang koord
om Kunpeng te binden

naar achtegrond gedicht | naar boven

Regel drie en vier

Red glows the far side of the Kan,
Thanks to our wing under Huang Kung-lueh.

Rood gloeit de aarde op aan de overkant van de Kanrivier
dankzij de strategie van Huang Kung-lueh.

"Dit gedicht is dus allerminst een reisbeschrijving maar een voorschot op de overwinning van de 'hemelsoldaten' – suggererend dat het Rode Leger de goddelijke wil uitvoerde. Geen wonder dat de aarde in de derde regel rood opgloeit": aldus Paul Damen in zijn inleiding.

De atheïst Mao had dus toch nog een religieus trekje. De hier gebruikte term 'hemelsoldaten' (tianbing) was de klassieke benaming voor het keizerlijk leger. Dat zijn dus, voor alle duidelijkheid 'de goeden', want ze staan aan onze kant.

De rood opgloeiende aarde heeft daar dan ook niets mee te maken. Er staat ook nergens 'aarde'. Er staat 'hoek'. En het gloeide ook niet.

Waarom hij van 'vleugel' 'strategie' maakt is onduidelijk, maar toevallig betekent lue, dat hier gewoon onderdeel is van de naam van de generaal, ook wel 'strategie'.

Er staat 'vleugel' en ook als het Nederlandse leger manmoedig in slagorde oprukt hebben ze een linker- of rechtervleugel. Of het Nederlands elftal.
'Rood gloeit' is sowieso dubbelop: het karakter 红 (hong) betekent 'rood', maar vanwege zijn positie in de zin is het een werkwoord, dus het gebruikte karakter betekent hier zoveel als 'rood worden' .

Het slaat hier op de westkant van de rivier: daar is namelijk het Rode Leger.

Het symboliseert het stukje grond aan de overkant van de rivier dat al eerder bezet is door generaal Huang Gonglue (Wade-Giles: Huang Kung-lueh), die daar met zijn Derde Leger de vleugel vormt en zeer gewaardeerd werd door Mao, wat hij uitdrukt in de vierde regel.

Er staat:

Aan de overkant van de Gan-rivier kleurt een hoek rood
De vleugel leunt zwaar op Huang Gonglue

naar achtegrond gedicht | naar boven

Regel vijf en zes

A million workers and peasants rise up,
Sweeping Kiangsi straight towards Hunan and Hupeh

Een miljoen arbeiders en boeren springen een gat in de lucht
en rollen, rechtdoor naar Hunan en Hubei, Kiangsi op als een mat.

Opeens wijkt de vertaling van Paul Damen af van de Engelse uit Poems of Mao Zedong.

Zou hij nu dan toch, zomaar voor de aardigheid, zelf een paar karakters vertaald hebben en 'uit de context' de betekenis gehaald hebben, die zó afweek van die van Poems of Mao Zedong, dat hieruit zijn opmerking verklaard wordt dat de meeste vertalingen kut zijn?

De miljoen arbeiders en boeren staan opeens niet op, maar springen een gat in de lucht, een vrolijk tafereel bij een blijde boodschap, dat je niet zou verwachten bij de trieste noodzaak om terug te trekken. Of bij het geselen. En 'sweeping' een term die wegvagend doortrekken inhoudt, is opeens het oprollen van een mat geworden. Betrappen we Paul Damen hier op creatief taalgebruik? Nee, we betrappen Paul weer op vertaalplagiaat.

In Maos road to power (Stuart Reynolds Schram, ‎Nancy Jane Hodes, 1992) vinden we de volgende vertaling van hetzelfde gedicht:

In June the heavenly troops smite the corrupt and the evil, Seeking with ten-thousand-zhang ropes to bind the kunpeng. Across the River Khan a patch turned red, Thanks to Huang Gonglues wing. A million workers and peasants eagerly rise together Rolling up Jiangxi like a mat, striking straight at Hunan and Hubei. The solemn strains of the Internationale are heard, A raging tempest falls upon us from the skies

naar boven

Had hij nu maar dit hele gedicht vertaald, dan had hij dichter bij de Chinese grondtekst gezeten in de eerste helft.

Zijn vertaling van 'eagerly' met 'een gat in de lucht springen' is iets te eager, maar in de volgende regel rolt hij keurig de mat op van zijn Engelse voorganger. De Chinese woorden betekenen weliswaar letterlijk 'mat oprollen' maar samen betekenen ze 'oprollen' zoals 'vernietigend verslaan' of 'alles meenemen'.

In die betekenis komt het in Nederland alleen in het sportkatern van de krant voor: het oprollen van de verdediging, maar in het Chinees past een militaire context ook. De bijgedachte aan een mat is maar heel in de verte aanwezig. Als wij in Nederland onze biezen pakken denken we ook niet meer aan de biezen matten waarop straatartiesten hun kunsten vertonen.

De vertaling van 'mat oprollen' voor 席卷 (xi juan) staat gelijk aan een Engelse vertaling van de zin 'Hij werd op het matje geroepen' met 'He was called upon the little mat'.

Paul Damen heeft hier duidelijk de verschillende vertalingen met elkaar vergeleken en met een feilloos instinct precies de verkeerde keuzes gemaakt.

naar boven

Het 'sweep' van de Open Source Socialist Publishing is hier nu juist niet eens zo gek, want dat suggereert iets met een grote zwaai opruimen en een van de betekenissen van 'sweep' is ook een verpletterende overwinning boeken in een wedstrijd.

De Nederlandse vertaling van de karakters luidt:

Een miljoen boeren en arbeiders springen energiek op;
rollen Jiangxi op,
vermorzelen Hunan en Hubei.

De laatste twee regels van deze Engelse vertaling zitten ook een stuk dichter bij de Chinese tekst, maar Damen houdt niet van vreemde grond en keert na dit uitstapje voorgoed terug naar de Poems of Mao Zedong om de plank weer ferm mis te slaan. Jammer, want de nogal duistere laatste twee regels worden juist hier in een voetnoot uitvoerig besproken.

naar achtegrond gedicht | naar boven

Regel zeven en acht

To the Internationale's stirring strains
A wild whirlwind swoops from the sky.

De opwindende melodie van de Internationale
dringt in ons door als een wervelwind uit de lucht

Dit is een lastige. De Engelse vertaling zit er volkomen naast en Paul Damen nog meer, uiteraard. Een wervelwind die in je doordringt is een ervaring die je niet overleeft en in gedachten zie ik de spetters in het rond vliegen van de luisteraars.
Letterlijk staat er:

Een bei [a] Internationale wordt één [b] keer gezongen
Een windvlaag [c] komt voor mij [d] uit de hemel naar beneden.

naar boven

[a] Op deze plaats schrijft de dichtvorm één enkel karakter voor in de eerste of tweede toon, dus 'bei' 悲: droevig, tragisch, emotioneel (Schram en Hodes geven het de betekenis 'sad, melancholy' en vertalen het met 'the solemn strains of the Internationale'), dat van alles kan betekenen in combinatie met een ander karakter, moet hier in zijn eentje de betekenis overbrengen 'Tragisch' past bij de omstandigheden van zware verliezen en een noodzakelijke terugtocht. [Zie ook: opmerking.]
[b] een liggend streepje geeft het getal 1 aan.
[c] windvlaag: het Chinese woord 飙 (biao) heeft niets te maken met de wervelwind (fu yao) die Kunpeng naar boven tilt, maar het betekent een zeer plotselinge krachtige wind.
[d] De Engelse vertalingen geven hier 'wij' of 'ons', maar het vierde karakter is 'ik' (wo) in het Chinees; in dichterlijke context kan het echter heel goed 'wij' (spreektaal: wo men) betekenen.

Er is in elk geval geen sprake van een 'stirring' Internationale, dat Damen slaafs volgt met 'opwindende'. De regel loopt ook niet door in de volgende.
Een verdedigbare vertaling is:

Eenmaal wordt een Internationale tragisch gezongen
Een windvlaag daalt voor ons uit de hemel neer.

Waarbij de laatste zin de gemengde gevoelens van Mao weergeven bij het horen van dit lied.

naar boven

Dat komt ook in de buurt van Schram en Hodes, die in een voetnoot melden hier een verwijzing te zien naar een gedicht van Tu Fu ("the First of "Seven Songs of a Sojourner in Tonggu xian in 759.") met als slotzin (vertaling van William Hung): "A bitter wind blows on me from high above" en Maos perceptie van de Internationale, die op dat moment gekleurd werd door het feit dat het, hoewel een overwinningslied, toen door hem gehoord werd nadat hij verslagen was.

De een na laatste regel van datzelfde gedicht luidt ongeveer: 'Ah, een tragisch lied wordt gezongen'.

Impliciet bewijst de zeer belezen Mao hier eer aan Tu Fu door hem te parafraseren.

Ook vermelden zij dat er door de redacteuren van Mao Zedong shici duilian jizhu gerefereerd werd (p.37) aan de laatste twee regels als "obscurely conveying the author's complicated feelings at the time, solemn and resolute, and at the same time a mixture of grief and anger (beizhuang er beifen)."

Kaart via Google Maps, met de provincies die in het gedicht genoemd worden: Hubei, Hunan en Jangxi. De Gan-rivier is hier breder weergegeven dan ze in werkelijkheid is. Dinghzou ligt ongeveer 1200 km noordelijk van Changsha; Yongfeng ligt circa 60 km NWW van Ji'an. Het gedicht 'speelt' in 1930, vier jaar vóór de Lange Mars.

naar achtegrond gedicht | naar boven

Enfin, hier is dan de volledige Nederlandse vertaling aan de hand van de karakters:

Op de melodie Dielianhua: Van Dingzhou naar Changsha In juni vallen de hemelsoldaten corruptie en het kwaad aan. Een tienduizend vaam lang koord om Kunpeng te binden. Aan de overkant van de Gan-rivier kleurt een hoek rood. De vleugel leunt zwaar op Huang Gong-lue.   Een miljoen boeren en arbeiders springen energiek op; rollen Jiangxi op, vermorzelen Hunan en Hubei. Eenmaal wordt een Internationale tragisch gezongen. Een windvlaag daalt voor ons uit de hemel neer.   Jaap van den Born

naar boven

U merkt dat ik fier mijn naam eronder heb gezet en ik zou dit zo in een literair blad kunnen zetten met de vermelding 'Vertaling Jaap van den Born', zoals er vele bundels in omloop zijn met vertalingen van Omar Khayyam met de vermelding 'Vertaald door' gevolgd door de naam van een Nederlandse dichter die geen woord Perzisch spreekt en het uit het Engels vertaald heeft van Fitzgerald, zonder diens naam te noemen, of samen met een deskundige, wiens naam hij niet vermeldt, hoewel die minstens zoveel werk verzet heeft.

Maar zelfs onder deze sloebers is er niemand die de brutaliteit heeft gehad de teksten letterlijk te vertalen van een andere vertaler om daarna te beweren de tekst zelf vertaald te hebben uit de oorspronkelijke taal en de geplunderde vertalers daarna ook nog van wanprestatie te beschuldigen.

Dus laat ik ruiterlijk toegeven dat mijn vertaling tien minuten werk was en dat de letterlijke vertaling en eerste bewerking uit het Chinees en de bijbehorende uitleg en informatie veel meer getob was - mede door het gepuzzel op de Engelse vertalingen en die van Damen.

Het werd verricht, tenzij anders vermeld, door Jan Willem Nienhuys en Cheng Shan-Hwei, auteurs van China: Geschiedenis, cultuur, wetenschap, kunst en politiek (Uitgeverij Veen Magazines, Diemen 2006). Met dank.

naar achtegrond gedicht | naar boven

Damens verdere Chinese 'vertalingen'

Over de rest van de 'vertalingen uit het Chinees' van Paul Damen kunnen we kort zijn: ze komen praktisch volledig overeen met de Engelse tekst uit Mao Zedong Poems, zoals u zelf op deze bijlagepagina kan vaststellen, bij Mao 2, Mao 3 en Mao 4. Plagiaat heet dat.

"Was het niet gewoon makkelijker om er meteen vertalers bij te halen?"
"Nee, dat vond ik toch een beetje een slappe vertoning, want ik wilde alles zelf gedaan hebben. Vertalers maken er vaak ook een potje van: een heleboel vertalingen, zoals die uit het Chinees van Mao, daar klopt geen kut van. Dus ik wilde liever alles zelf vertalen, en het dan achteraf laten nakijken."¹

Ook de nakijkers hadden het nakijken: bij de bedankjes achterin wordt niemand genoemd die het Chinees beheerst. Ik begrijp wel waarom.

Bescheiden Mao-standbeeld in Changsha.  
Bron:  http://www.strippedpixel.com/mao-changsha/

naar boven

Opmerking over 'Een tragische Internationale'.

国际悲歌歌一曲
guo ji bei ge ge i qu

Guo betekent land, maar de combinatie guo ji betekent internationaal, ge betekent lied, gezang of zingen, dus guo ji ge = Internationale.

Merk op dat het Chinees geen lidwoorden heeft, dus of het 'de Internationale' of 'een Internationale' is, dat kun je niet uit het Chinees halen. Maar 'de tragische Internationale' kan niet, want dat zou betekenen dat iedereen wel weet dat de Internationale tragisch / droevig / melancholisch etc. etc.is, zoals je zou kunnen zeggen 'Het slepende psalmgezang' omdat alle psalmen nu eenmaal lijzig klinken.

Het bijvoeglijk naamwoord bei betekent tragisch, dus letterlijk: internationaal tragisch lied, maar omdat de combinatie guo ji ge samen "de Internationale" is, is de vertaling "tragische Internationale". Het tweede ge staat op de positie van een werkwoord, betekent dus zingen.

Wie er zingt is onduidelijk, dus "wordt gezongen" kan. In het Nederlands
heb je ook werkwoorden zonder echt onderwerp zoals 'het regent pijpenstelen'. Alleen, als je een lied ergens vandaan hoort komen, kun je nu eenmaal niet zeggen 'het zingt een lied'.

Qu (spreek uit tsjuu) is een klassewoord of maatwoord, ongeveer zoals in het Nederlands 'een vlucht regenwulpen' of een 'vijf stukken vlees' of 'drie vel papier' of 'een kudde schapen' of 'een school vissen', 'een eind touw'. In het Chinees zijn weliswaar geen lidwoorden maar heel veel klassewoorden, bijv. voor dingen die lang en dun zijn (een touw bijvoorbeeld) of voor heel platte dingen (papier, tafels), vaak zou je 'stuks' kunnen gebruiken, maar er zijn er vele en dit ietwat ongebruikelijke qu is speciaal voor liederen en muziekstukken. Op Wikipedia kan de geïnteresseerde een hele lijst vinden (https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Chinese_classifiers) en daar staat dit qu nog niet eens bij. Zulke klassewoorden gebruik je in combinatie met een telwoord, dus de vergelijking met 'een school vissen' klopt niet helemaal, hoewel school natuurlijk wel specifiek is voor zwemmende vissen.
Dus i qu is ongeveer "eenmaal" (slaande op een lied). Dus:

Er wordt een Internationale tragisch gezongen
Eenmaal wordt een tragische Internationale gezongen

 

naar boven

---

Bronnen

¹ Wout van Gils. De poëzie van de grootste dictators ter wereld. Interview met Paul Damen. Vice.com, 03-03-2016
https://www.vice.com/nl/article/de-pozie-van-de-grootste-dictators-ter-wereld-489

Jeroen van Kan. Interview met Paul Damen.
VPRO Boeken, 24-04-2016.
http://www.vpro.nl/boeken/programmas/boeken/2016/24-april.html

Mao Zedong. Mao's road to power: revolutionary writings 1912-1949. Stuart R. Schram (editor), ‎Nancy Jane Hodes (co-editor). M.E. Sharpe, Armonk, N.Y. / London 1992. 7 delen.

Mao Zedong. Poems. [Translations by ?] Open Source Socialist Publishing, [West-Europa], 2008. 47p. E-book.
https://socialistpublishing.files.wordpress.com/2010/05/maopoems-newsetting.pdf

Paul Damen. Bloemen van het kwaad. Koppernik, Amsterdam, 2016.