|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
versie: 7 januari 2017 - beginpagina Droog Poëzie vertalen is een vak apart.
En in een interview met Wout van Gils, 3 maart 2013:
Hij gebruikte dus Engelse vertalingen, maar enkel voor 'de contouren' en heeft het Chinese schrift daarna karakter voor karakter vertaald en uit de context de Nederlandse vertaling geconstrueerd.
[klik hier voor grotere versie op Damen-Mao-1; door vormgevingstechnische beperkingen is het op deze pagina niet mogelijk de verschillende versies groot naast elkaar te tonen]. Titel en versstructuur
Over de versstructuur zegt hij in zijn inleiding:
God zegene Paul Damen. Achter in het boekje van Socialist Publishing wordt het onder Note on the Verse Forms nog wel uitgelegd: "Those which carry the subtitle "to the tune of . . . " belong to the type of verse called tzu. (…) The tzu originated in the Tang Dynasty (A.D. 618-907) as lines sung to certain tunes. Each tune prescribes a strict tonal pattern and rhyme scheme." Ook die uitleg zit er een beetje naast, want ci (Wade-Giles: tz'u) is een versvorm uit de Songdynastie; de gebruikte melodieën kwamen wel uit Tang.
Achtergrond van het gedicht De eerste twee regels In juni geselen onze hemelsoldaten corruptie en verrotting De Engelse vertaler heeft het karakter dat 'aanvallen' of 'een lange tocht maken' betekent (zoals in Lange Mars) als 'kastijden' vertaald, zodat er staat dat de hemelse legers in juni corruptie en verrotting kastijden, 'trachtend de vogel Roc en walvis met een lang koord vast te binden'.
Hier wordt inderdaad hetzelfde woord voor koord gebruikt. Hij kent de legende duidelijk niet. Er was geen sprake van een inval of legeraanvoerder. Preciezer luidt het verhaal dat Zhong Jun, een jonge hoge ambtenaar, de koning van Nan-Yue (een nazaat van een generaal van de Qin-dynastie die een eigen winkel was begonnen) moest overtuigen de vazalstatus te accepteren; als de koning weigerde, moest hij mee naar de keizer, alwaar hij dan alsnog moest verklaren voortaan vazalstatus (i.e. niet onafhankelijk) te hebben. Symbolisch zijn de strijders die Kunpeng te lijf gaan dus gemotiveerd door vaderlandsliefde. Kunpeng is het mythologische monster waarnaar in de Engelse vertaling verwezen wordt met 'de vogel Roc ('roc') en walvis'. De lengte van het koord is 10.000 vadem ( 丈, zhang, een oude Chinese lengtemaat van 10 voet), maar 10.000 betekent hier gewoon 'heel veel', zoals in 'wan sui' - tienduizend levensjaren, wat 'lang leve' betekent. Damen legt verder uit:
Een grote vis die in een vogel verandert, verandert bij Paul Damen in één zin in een walvis die in een draak verandert...
Die wervelwind heeft niets met de laatste regel te maken, zoals Damen beweert. Paul Damen heeft Zhuangzi duidelijk niet gelezen, hoewel hiervan verschillende Engelse vertalingen op internet te vinden zijn en hij is blind op die Engelse 'walvis' gevaren. Dat Kunpeng zwemt of vliegt is in deze context echter niet terzake en de precieze afmetingen ook niet. Het is gewoon een enorm monster, namelijk het Nationalistische leger. Als je dan per se een gigantisch angstaanjagend mythologisch ondier wilt hebben dat Nederlanders begrijpen, kun je ook Leviathan nemen, hoewel een bijbels monster net zo vreemd als de vogel Roc of een griffioen zou zijn in een Chinees gedicht. In juni vallen de hemelsoldaten corruptie en het kwaad aan naar achtegrond gedicht | naar boven Red glows the far side of the Kan, Rood gloeit de aarde op aan de overkant van de Kanrivier "Dit gedicht is dus allerminst een reisbeschrijving maar een voorschot op de overwinning van de 'hemelsoldaten' – suggererend dat het Rode Leger de goddelijke wil uitvoerde. Geen wonder dat de aarde in de derde regel rood opgloeit": aldus Paul Damen in zijn inleiding. Aan de overkant van de Gan-rivier kleurt een hoek rood naar achtegrond gedicht | naar boven A million workers and peasants rise up, Een miljoen arbeiders en boeren springen een gat in de lucht Opeens wijkt de vertaling van Paul Damen af van de Engelse uit Poems of Mao Zedong.
Had hij nu maar dit hele gedicht vertaald, dan had hij dichter bij de Chinese grondtekst gezeten in de eerste helft. Het 'sweep' van de Open Source Socialist Publishing is hier nu juist niet eens zo gek, want dat suggereert iets met een grote zwaai opruimen en een van de betekenissen van 'sweep' is ook een verpletterende overwinning boeken in een wedstrijd. Een miljoen boeren en arbeiders springen energiek op; De laatste twee regels van deze Engelse vertaling zitten ook een stuk dichter bij de Chinese tekst, maar Damen houdt niet van vreemde grond en keert na dit uitstapje voorgoed terug naar de Poems of Mao Zedong om de plank weer ferm mis te slaan. Jammer, want de nogal duistere laatste twee regels worden juist hier in een voetnoot uitvoerig besproken. naar achtegrond gedicht | naar boven To the Internationale's stirring strains De opwindende melodie van de Internationale Dit is een lastige. De Engelse vertaling zit er volkomen naast en Paul Damen nog meer, uiteraard. Een wervelwind die in je doordringt is een ervaring die je niet overleeft en in gedachten zie ik de spetters in het rond vliegen van de luisteraars. Een bei [a] Internationale wordt één [b] keer gezongen [a] Op deze plaats schrijft de dichtvorm één enkel karakter voor in de eerste of tweede toon, dus 'bei' 悲: droevig, tragisch, emotioneel (Schram en Hodes geven het de betekenis 'sad, melancholy' en vertalen het met 'the solemn strains of the Internationale'), dat van alles kan betekenen in combinatie met een ander karakter, moet hier in zijn eentje de betekenis overbrengen 'Tragisch' past bij de omstandigheden van zware verliezen en een noodzakelijke terugtocht. [Zie ook: opmerking.] Eenmaal wordt een Internationale tragisch gezongen Waarbij de laatste zin de gemengde gevoelens van Mao weergeven bij het horen van dit lied. Dat komt ook in de buurt van Schram en Hodes, die in een voetnoot melden hier een verwijzing te zien naar een gedicht van Tu Fu ("the First of "Seven Songs of a Sojourner in Tonggu xian in 759.") met als slotzin (vertaling van William Hung): "A bitter wind blows on me from high above" en Maos perceptie van de Internationale, die op dat moment gekleurd werd door het feit dat het, hoewel een overwinningslied, toen door hem gehoord werd nadat hij verslagen was. Ook vermelden zij dat er door de redacteuren van Mao Zedong shici duilian jizhu gerefereerd werd (p.37) aan de laatste twee regels als "obscurely conveying the author's complicated feelings at the time, solemn and resolute, and at the same time a mixture of grief and anger (beizhuang er beifen)." naar achtegrond gedicht | naar boven Enfin, hier is dan de volledige Nederlandse vertaling aan de hand van de karakters:
U merkt dat ik fier mijn naam eronder heb gezet en ik zou dit zo in een literair blad kunnen zetten met de vermelding 'Vertaling Jaap van den Born', zoals er vele bundels in omloop zijn met vertalingen van Omar Khayyam met de vermelding 'Vertaald door' gevolgd door de naam van een Nederlandse dichter die geen woord Perzisch spreekt en het uit het Engels vertaald heeft van Fitzgerald, zonder diens naam te noemen, of samen met een deskundige, wiens naam hij niet vermeldt, hoewel die minstens zoveel werk verzet heeft. Dus laat ik ruiterlijk toegeven dat mijn vertaling tien minuten werk was en dat de letterlijke vertaling en eerste bewerking uit het Chinees en de bijbehorende uitleg en informatie veel meer getob was - mede door het gepuzzel op de Engelse vertalingen en die van Damen. naar achtegrond gedicht | naar boven Damens verdere Chinese 'vertalingen' Bescheiden Mao-standbeeld in Changsha. Opmerking over 'Een tragische Internationale'. Guo betekent land, maar de combinatie guo ji betekent internationaal, ge betekent lied, gezang of zingen, dus guo ji ge = Internationale. Merk op dat het Chinees geen lidwoorden heeft, dus of het 'de Internationale' of 'een Internationale' is, dat kun je niet uit het Chinees halen. Maar 'de tragische Internationale' kan niet, want dat zou betekenen dat iedereen wel weet dat de Internationale tragisch / droevig / melancholisch etc. etc.is, zoals je zou kunnen zeggen 'Het slepende psalmgezang' omdat alle psalmen nu eenmaal lijzig klinken. Het bijvoeglijk naamwoord bei betekent tragisch, dus letterlijk: internationaal tragisch lied, maar omdat de combinatie guo ji ge samen "de Internationale" is, is de vertaling "tragische Internationale". Het tweede ge staat op de positie van een werkwoord, betekent dus zingen. Wie er zingt is onduidelijk, dus "wordt gezongen" kan. In het Nederlands Qu (spreek uit tsjuu) is een klassewoord of maatwoord, ongeveer zoals in het Nederlands 'een vlucht regenwulpen' of een 'vijf stukken vlees' of 'drie vel papier' of 'een kudde schapen' of 'een school vissen', 'een eind touw'. In het Chinees zijn weliswaar geen lidwoorden maar heel veel klassewoorden, bijv. voor dingen die lang en dun zijn (een touw bijvoorbeeld) of voor heel platte dingen (papier, tafels), vaak zou je 'stuks' kunnen gebruiken, maar er zijn er vele en dit ietwat ongebruikelijke qu is speciaal voor liederen en muziekstukken. Op Wikipedia kan de geïnteresseerde een hele lijst vinden (https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Chinese_classifiers) en daar staat dit qu nog niet eens bij. Zulke klassewoorden gebruik je in combinatie met een telwoord, dus de vergelijking met 'een school vissen' klopt niet helemaal, hoewel school natuurlijk wel specifiek is voor zwemmende vissen.
¹ Wout van Gils. De poëzie van de grootste dictators ter wereld. Interview met Paul Damen. Vice.com, 03-03-2016 DROOG- tijdschrift voor diepgravende onderzoeks-journalistiek. Droog, onafhankelijk en ter zake. Over zaken uit heden en verleden die er toe doen of deden. Zaken die meer aandacht vragen dan in een artikel van een of twee papieren pagina's gegeven kan worden.
Steun ons op Facebook: Droog - Slow jounalism Doneer! Hoe? Mail: droog@epibreren.com |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||